ابوالفتح

ابوالفتح خان صارم‌‌الدوله پسر محمدحسن خان سردار، معروف به خان باباخان سردار ایروانى و برادر تنى عبدالحسین خان فخرالملك معروف به كفرى و شوهر كسراییل خانم ملقب به افتخارالدوله دختر ششم ناصرالدین شاه و خواهر اعیانى مسعود میرزا ظل‌‌السلطان. صارم‌‌الدوله در حدود 1264 ق. متولد شد. مادرش ماه رخسار خانم فخرالدوله دختر عباس میرزا نایب‌‌السلطنه بود. در زمان خود از ثروتمندان بود. معروف است كه ظل‌‌السلطان در روز 5 شنبه 3 جمادى الثانى 1305 ق. او را با قهوه مسموم كرد و در سن 41 سالگى كشت. / شرح‌‌حال رجال ایران، ص 51.

 مطابق نقشه تهران 1309 ق. در شمال باغ‌‌هاى قوام‌‌الدوله و معاون الملك و در غرب باغ معیرالممالك، باغ ابوالفتح خان صارم‌‌الدوله واقع بود كه محدوده كوچه‌‌هاى زاهد و حبیبى در شمال، وزیرى در جنوب، خیابان وحدت اسلامى در مغرب و ضلع غربى كوچه وزیر نظام را دربرمى‌‌گرفته است.

 ظل‌‌السلطان از او به بدى یاد مى‌‌كند: «ابوالفتح خان صارم‌‌الدوله، كه بعد از حكومت بهبهان دیگر او را همراه خود به فارس و اصفهان نبردم، با كمال فلاكت در تهران زندگى مى‌‌كرد... .» / خاطرات ظل‌‌السلطان، ص 579.

 «وقتى به قرب یك سال دو فوج از فوج آذربایجان به او ابواب جمع كرده بودند از كثرت بى‌‌عرضگى و بى‌‌قابلیتى نتوانسته بود اداره كند. افواج بر او شوریده بودند... .»

 «ابوالفتح خان صارم‌‌الدوله را كه سال‌‌ها با كثافت و خفت در تهران زندگى مى‌‌كرد، نزد خود آورده پنج دخترم را به پنج پسرش كه همشیره‌‌زاده‌‌هاى خودم باشند، دادم: شوكت السلطنه را به قهرمان میرزا صارم‌‌الدوله، عزیزالسلطنه را به خان‌‌باباخان، عفت‌‌الدوله را به بدیع الملك دیوانه، بدرالدوله را به سلطان محمدخان، قمرالدوله را به عباس‌‌قلى‌‌خان. تمام مكنتش روزى كه آمد درب خانه من، چهل هزار تومان نمى‌‌شد خواست خدا به واسطه من امروز صاحب دو كرور مكنت و دولت شده‌‌اند. خودش و بچه‌‌هایش و زنش چه خیانت‌‌ها به من كردند...» / خاطرات ظل‌‌السلطان، ج 2، ص 679.

 اولین قطعه از اراضى سعدآباد را رضاخان از ابوالفتح سردار اعظم پسر صارم‌‌الدوله خریدارى مى‌‌كند و بعد با خریدن دیگر قطعات آن را گسترش مى‌‌دهد. حاج آقا رضا رفیع در این باره مى‌‌نویسد: «ساعت شش بعدازظهر (پس از طراحى خیابان پهلوى) به تجریش و حدود باغ فردوس رسیده... خود را به سعدآباد رسانیدم. من سعدآباد را سه سال بود از ابوالفتح سردار اعظم، پسر بانو عظمى به مبلغ چهارصد هزار تومان با مهر حاج آقا نورالله كلباسى براى رضاخان سردار سپه خریدارى كرده بودم...» / جغرافیاى تاریخى شمیران، ج 1، ص 398، به نقل از طهران در گذشته و حال، ص 303.