نخستین مصلی گستره تهران

نخستین مصلی شیعیان در گستره تهران

«صحرای ازدان» مخفف ایزدان و از نام‌های آیین مغان و زردشتیان بوده است و به همین دلیل این نام و آثار موجود در آن محل، متعلق به دوران پیش از اسلام است. بعد از اسلام آوردن ایرانیان، در شهر ری، پیروان مذاهب مختلف اسلام و حتی ادیان دیگر نظیر زردشتی و ... همزمان زندگی می‌کردند. شیعیان نیز در کنار همین صحرا سکنی داشتند.

صحرای ازدان در شرق بقعه حضرت عبدالعظیم (س) قرار دارد و در قرون اولیه اسلامی، شیعیان مصلایی در کنار محل زندگی‌شان داشتند که مجاور این صحرا بود. ری از شهرهای بسیار کهن ایران زمین، بلکه جهان است و با کهن شهرهایی چونان بابل و نینوا در بین‌النهرین در دیرینگی پهلو می‌‌زند.

در سیر تطور فرهنگی اقوام آریایی، در دوران مادها، به کیش مغان درآمدند که آثاری از این آیین و مذهب در نقاط مختلف پهنه تهران، مانند دماوند و ... وجود دارد. مرکز اصلی فعالیت دینی‌ آنان، شهر ری بود. دین ایشان با ادیان اقوام اطراف نظیر آشوریان و ... نیز متأثر از یکدیگر و حتی مرتبط باهم بوده است.

دیاکونف روسی در «تاریخ ماد» می‌نویسد:

گو این که «هرودوت» مورخ یونانی اطلاع صریحی از دین مادها به دست نمی‌‌دهد، لیکن به زندگی مغان یعنی رهبران دینی مادها در شهر ری اشاره دارد. با ظهور زردشت، مغان نیز به آن گرویدند. «دیاکونف»، قدمت این ارتباط را به قرن چهارم پیش از میلاد و «آرتور کریستن سن»، این پیشینه را به هزار سال پیش از میلاد می‌رساند.

دونالد ویلبر می‌نویسد:

«پهلویان ظرف قرن اول بعد از میلاد به تدریج از زیر نفوذ یونانیان به در آمدند و دین زردشت را از سر نو، در ایران رسمیت دادند.»

نویسنده «تاریخ ساسانیان» می‌‌نویسد:

در عصر ساسانی آتش‌های مقدسی که خاموش شده بود، به فرمان اردشیر از نو روشن شد.

«پورداود» معتقد است، معبدهای ایران قدیم، به طور عموم آتشکده نامیده می‌شد و آتشدان افروزان، در این پرستگاه‌ها به منزله محراب در مساجد بود.

آتشکده ری پس از اسلام نیز باقی بود. رافعی از عالمان نامدار اسلامی از وجود این آتشکده در قرون ششم و هفتم در نوشته‌هایش اشاره کرده است. اوایل قرن هفتم بر اثر حمله مغول، شهر ری و بناهایش از جمله این آتشکده ویران شد.

آتشکده ری در صحرای ازدان در جنوب شرقی ری قرار دارد. قطعات فراوانی از گچبری‌های بسیار نفیس قدیم ری از آتشکده ری و دیگر خرابه‌های عمارات ساسانی و ... گردآوری شد و اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌‌شود.

حسین کریمان در «ری باستان» به این صحرا اشاره دارد و نامگذاری آن را به مناسبت ستایش پروردگار، در آتشکده آنجا می‌‌داند. صحرای «ازدان» نه فقط نزد ایرانیان پیش از اسلام دارای اهمیت بود، بلکه پس از اسلام آوردن ایشان باز هم، این محله مورد توجه بود. شیعیان ری، مصلی و محله سکونتشان را مجاور این صحرا برگزیده بودند.(مولف)