باج‌خواهی اهل دربار - سند زير، عريضه‌اي است که از طرف اهل دربار به ايلخان قاجار، عليرضاخان عضدالملک، نوشته شده و در آن پیشنهادهایی مطرح شده که قابل توجه است. بازماندگان قاجار حتی پس از انقلاب مشروطه هنوز بر این توهم هستند که جزو «خواص» و برگزیدگان‌اند:
محض فرمايش جنابعالي که فرموده بوديد مطالب قاجاريه معلوم و معروض شود، لهذا، جسارت شد:
در باب متوفاي قاجار، از خارج که به قاجار مواجب نمي‌دهند؛ مواجب قاجار را هم که ديگران بخواهند ببرند، واي بر احوال ما! دو سه مرتبه مواجب قاجاريه از مرحوم ميرزا تقي‌خان و از مرحوم ملک‌آرا کسر و نقص شد. استدعا داريم که مواجب پدر در حق پسر و هرگاه اولاد نداشته باشد، برادر و منسوب و متعلقدار آنها هم به خود همان طايفه باشد. ديگران مداخله و خيال بردن مواجب قاجاريه را مي‌نمايند؛ چنانچه دست‌خط مبارک هم در همين باب صادر شده که الان در دست داريم؛ زيرا که اين مواجب که مکرر کسر شده، غالبا از عصر شاه شهيد جنت مکان باقي مانده...
سابقا، محض التفات و احترام قاجاريه ، در «درخانه» جا و منزل در بالاخانه داشتيم که همه روز روسا و معارف قاجاريه حاضر خدمت بودند و حال، مکان و منبري در درخانه نداريم. استدعا داريم که کما‌في‌السابق جا و مکاني معين و مرحمت شود که اسباب مفاخرت و مزيد اميدواري خواهد بود.
در باب سيورسات قاجاريه، مکرر عرض شد. حال هم استدعا داريم که تسعير سيورسات اين فيوضات هم به طريق ساير چاکران که ملتزم رکاب مبارک هستند، از تسعير غله و کاه مرحمت شود که موجب مفاخرت خواهد بود.
چون اکثري از قاجاريه ماخذ مواجب و جيره آنها مبلغ شصت تومان است که با اين جزئي مواجب گذران عيال و مخارج اسب [را] بايد در عرض سال نموده و به جهت تاخير در وصول و ايصال آنها، البته يک ثلث از اين شصت تومان منافع و تنزيل مي‌رود و به کلي از حالت نوکري بازمي‌مانند، موجب انفعال و بي‌کفايتي اين چاکران خواهد شد. استدعا اينکه در خاک‌پاي مبارک استدعا کنيد که مواجب و جيره قاجاريه به سه قسط مرحمت شود: اول سال، وسط سال و آخر سال؛ که با اين جزئي مواجب، اقلا، از منفعت و تنزيل تنخواه آسوده باشند. به جهت ديوان اعلي تفاوت و ضرري هم ندارد و غير از پاداري و آسودگي اين چاکران. الي دو سه ماه از سال نو مي‌گذرد و مواجب سه ماهه سنه ماضيه الي الان باقي مانده است. صاحب اختياريد.
در خور هر منصبي که از جانب [...] به حوالت اعلي حضرت شهرياري، روح‌العالمين فداه، به عموم چاکران مرحمت مي‌شود، تفاوت مواجب و مرسومي هم به جهت مدد خرج و معاش عنايت مي‌شود، در حق اين فدويان روساي قاجار مرحمت مي‌شود. مستدعي هستيم که با رياست ايلخاني و قرب و منزلتي که خاک‌پاي مبارک داريد، توجهي در اين باب بفرماييد که تفاوتي مرحمت شود که معاش و گذران به سختي و صعوبت نگذرد.
بي‌نظمي در امور قاجاريه موجب کسر و نقص کارگزاران جنابعالي خواهد بود. در جمع مذاهب و ملل و قانون دولتي، ترجيح بلا ترجيح جايز نيست: هر نوکري به مقتضاي شأن و مراتب و منزلتي که دارد، بايد به او رفتار شود. با همه کفايت و درايت جنابعالي، امر سلام قاجاريه چرا بايد بي‌نظمي داشته باشد؟ از جمله : بعضي هستند که منزله پسر را دارند و حال بالا دست عموي خود که منزله پدر است، مي‌ايستند. استدعا داريم که نظمي در اين باب بدهند، تا آنکه رسوم و آداب قديمي که در ميان قاجاريه معمول بود، به‌هم نخورد؛ کوچک حرمت بزرگ‌تر از خود را بدارد و ترتيب سلام علي‌قدر شأن و درجه که هريک را جنابعالي بهتر از همه مي‌شناسند. استدعا داريم، که حکم آن را مرقوم فرماييد که بعدها در سلام قائله و گفت‌وگويي روي ندهد و ترجيح بلا ترجيح شود، هر يک جاي خود را بدانند.
در سنوات سابق، سه سال يک مرتبه برات صادره قاجاريه صادر مي‌شد که هر وقت مامور مي‌شدند، معطل نمي‌ماندند. حال هم رقعه به جناب وزير لشکر مرقوم شود که به مباشر قاجار حکم کنند برات کلي صادر شود، در دست باشد که وقت ماموريت قاجار اتفاق افتد، علي‌قدر حاجت از جام جامه دريافت مي‌شود [...] ماموريت دفعه به دفعه به راه حرم صادر کردن اسباب خواهد شد. / خاطرات و اسناد حسين‌قلي‌خان نظام‌السلطنه مافي، به‌کوشش معصومه‌مافي، نشر تاريخ ايران؛ روزنامه دنیای اقتصاد، ش ۳۱۰۲.
2017 © All rights reserved.