بقعه امامزاده عبدالله در شمال شهر رى فعلى قرار دارد و از خیابان رى از كوچه مشجر وسیعى از سوى غرب بدان‌‌جا مى‌‌روند. در كتاب النقص آمده: «السید ابوعبدالله‌‌الزاهد الحسین كه در جنب سید عبدالعظیم مدفون است...» / كتاب النقض، ص 185.
در كتاب جنةالنعیم راجع به امامزاده عبدالله چنین درج است: «ذكر من وردالرى من اولاد الحسن الا فطن بن على بن على بالرّى من نازلة الكوفة و هو الشاعر ابوعبدالله‌‌الحسین بن عبدالله الاصغر الابیض بن عباس بن عبدالله ابن الحسین الافطن...»
در حاشیه افزوده شده: «از این بیان معلوم مى‌‌شود ابو عبدالله شاعر پسر عبدالله ابیض كه معروف به امامزاده عبدالله است، در رى مدفون شد.»
و در بیان احوال امامزاده عبدالله چنین آمده: «نسب شریف وى آنچه در كتب انساب صحیحه دیده شده است: عبدالله ابیض بن عباس بن محمد بن عبدالله شهید بن حسن افطس بن على بن على بن حسین بن على بن ابى‌‌طالب. بر این قاعده پنج پشت نسب كریمه امامزاده عبدالله منتهى مى‌‌شود و به حضرت امام زین‌‌العابدین... جماعتى از اهل تواریخ و ارباب سیر احوال وى را شرح داده‌‌اند.
مرحوم قاضى نورالله این بزرگوار را در كتاب مجالس‌‌المؤمنین یاد كرده است و بُخارى نسابه گفته است: «در رى مزار كثیرالانوار ابوعبدالله حسین بن عبدالله ابیض است كه در سال 319ق. به رحمت ایزدى پیوست و پسرى نیز از حسین بن عبدالله ابیض در كتاب انساب مذكور است مرسوم به عبدالله... خود عبدالله و فرزندش حسین و نواده‌‌اش عبدالله، عالم و فاضل و محدث و شاعر خوش‌‌بیان و شیرین‌‌زبان بوده‌‌اند. / جنةالنعیم، ص 490.
در سبب ابیض نامیدن آن حضرت در همین كتاب درج است: «این بزرگوار (عبدالله) را ابیض خواندند، براى سفیدى بدن و رخسارش.»
توضیحات در مورد این‌‌كه قبر، متعلق به عبدالله ابیض بن عباس است یا پسرش ابوعبدالله حسین و یا چنان‌‌كه در تاریخ مرقوم است، نواده عبدالله بن عباس؟ از جمع این سخنان چنین استنباط مى‌‌شود كه مرقد مشهور موجود را باید از آن ابوعبدالله حسین بن عبدالله بن عباس متوفى به سال 219ق. دانست؛ هر چند پسر یا پدر وى نیز در رى مدفون شده باشند.
بناى قدیمى تا حدى كه نگارنده توانستم تشخیص بدهم، از آثار دوره صفوى بوده كه رواق بزرگى در مشرق حرم داشته، درى از رواق و در دیگرى از حرم هر دو رو به جنوب مشرف به جاده‌‌اى كه در ازمنه قدیم از رى به قزوین مى‌‌رفته، باز مى‌‌شده است. آثار جاده مزبور همان خط سیر گودال‌‌مانندى است كه اكنون از كوچه محوطه امامزاده عبدالله به محوطه مزبور مى‌‌رسد و از كناره جنوبى بناى بقعه رو به شمال غربى امتداد دارد... . در سال 1274 ق. مرحوم میرزا كاظم‌‌خان قطام‌‌الملك بانى عمارت نظامیه، كه نقاشى‌‌هاى صف سلام ناصرالدین شاه او مشهور مى‌‌باشد، فرزند میرزا آقاخان صدراعظم نورى، ایوان شرقى و رواق فعلى را به جاى رواق قدیم ساخته، مدخل اصلى بقعه را رو به مشرق نموده گنبدى برفراز آن و ایوانى هم در جانب شمال حرم ترتیب داده است.
تعمیرات فوق‌‌العاده عالى و دلپسندى در سال 1329 خ. در داخل حرم به عمل آمده است كه در خور تحسین مى‌‌باشد. پشت بغل كاشى و چهار اسپر بلند جبهه خارجى ایوان با خشت‌‌هاى كاشى زمینه لاجوردى و نقش كامل گل و بوته اسلیمى رنگارنگ به وسیله آقاى خاك نگار مقدم تهیه و در سال 1327 خ. تقدیم گردیده است. / آثار تاریخى تهران، ص 163.
دكتر محدث، در ذیل «ابوالعبدالله« آورده‌‌اند: «كذا فى النسخ؛ علامه فقید میرزا محمدخان قزوینى رحمةالله علیه در حاشیه این مورد گفته: «این باید همان امامزاده عبدالله باشد به احتمال قوى.»
در جاى دیگر در كتاب النقض چنین آمده:
«... اهل رى به زیارت سید عبدالعظیم روند، و به زیارت سید ابوعبدالله الابیض.» / همان، ص 643.
گویا ظاهراً چون وى را ابیض مى‌‌خوانده‌‌اند، این لقب را بر پسرش حسین و حتى بر نواده‌‌اش نیز اطلاق مى‌‌كرده‌‌اند، چنان‌‌چه در تاریخ قم آمده: «ابوعبدالله الابیض بن الحسین بن عبدالله به رى رفت و اعقاب او به رى‌‌اند.» / تاریخ قم، ص 229.
با توجه به مطالب مذكور در فوق، این سؤال پیش مى‌‌آید كه آن‌‌كه در رى مدفون و مرقدش مزار است، كیست؟ عبدالله ابیض بن عباس است، یا پسرش ابوعبدالله حسین، و یا چنان‌‌كه در تاریخ قم است، نواده عبدالله بن عباس؟
از عبارت منتقلةالطالبیه چنین برمى‌‌آید كه از اولاد حسن افطس ابوعبدالله حسین بن عبدالله به رى آمد نه پدر وى، و در متن كتاب النقض نیز چنان‌‌كه گذشت در دو مورد نام ابوعبدالله مذكور افتاده است و محشى آن كتاب در ذیل مورد نخستین آورده:
«ابن مهنا در عمدةالطالب ضمن بیان عقب عبدالله شهید بن الحسن الافطس گفته:
اما العباس بن عبدالله الشهید فعقبه قلیل، منهم الابیض الشاعر و هو ابوعبدالله حسین بن عبدالله بن العباس المذكور، و قال الشیخ ابوالحسن العمرى: الابیض هو عبدالله بن العباس،: و اما ابونصر البخارى فقال: انه الحسین بن عبدالله بن العباس و قال... بالرّى سنة تسع عشرة و ثلاثمائة و قبره ظاهر یزار» / كتاب النقض، ص 185.
این‌‌كه صاحب جنةالنعیم اشاره به قول ارباب تاریخ و سیر كرده، متأسفانه نام آن‌‌ها را از كتابشان ذكر نموده است، و قاضى نورالله نیز ظاهراً به كتاب النقض نظر داشته، از آن‌‌جا نقل كرده است.
از جمع این سخنان چنین استنباط مى‌‌شود كه مرقد مشهور موجود را باید از آن ابوعبدالله حسین بن عبدالله بن عباس متوفى به سال 319 دانست؛ هرچند پسر یا دختر وى نیز در رى مدفون شده باشند. بیش از این بحث در این باب از حوصله این نوشتار بیرون است.
در سال 1274 ق. مرحوم میرزا كاظم‌‌خان نظام‌‌الملك عمارت نظامیه، كه نقاشى‌‌هاى صف سلام ناصرالدین شاه آن مشهور مى‌‌باشد، فرزند میرزا آقاخان نورى، ایوان شرقى و رواق فعلى را به جاى رواق قدیم ساخته است. / اطلاعات ماهانه، مهر 1331 نقل از رى باستان، ص 398.
2017 © All rights reserved.