الماسیه

خیابانى (خیابان باب همایون) است كه از شمال به جنوب، نیمه شمالى ارگ دوره قاجاریه را به دو بخش تقسیم مى‌‌كرد و میدان توپخانه را به خیابان درب اندرون مرتبط مى‌‌ساخت؛ چون مقابل سردر الماسیه واقع شده بود به خیابان الماسیه شهرت داشت و در روزگار خود زیباترین خیابان تهران بود.

تابلوی الماسیه

 ابتدا این خیابان كوچه تنگ و كم‌‌عرض و باریكى بود كه كسى بدان توجهى نداشت واغلب ناپاك و كثیف بود. تا این‌‌كه در سال 1288 ق. به فرمان ناصرالدین شاه، محمدرحیم‌‌خان علاءالدوله (امیرنظام) آن را تعریض نمود و جلوه زیبایى بدان بخشید. مغازه‌‌ها و دكان‌‌هاى منظم و نظیفى در دو طرف آن پدید آورد و در حاشیه آن درخت كاشت و كف خیابان سنگفرش گردید.

خیابان الماسیه

 بناهاى معروفى كه در خیابان الماسیه قرار داشت عبارت بودند از: مدرسه نظام، قورخانه، مجمع الصنایع و مسجد مهدعلیا. / طهران ناصرى، ص 210؛ تهران قدیم، ص 119.

 اورسل سیاح بلژیكى كه در دوران ناصرالدین شاه از ارگ سلطانى دیدن كرده، درباره «الماسیه» و دلیل نام‌‌گذارى آن، كه آینه‌‌كارى طاقى دروازه آن بوده، مى‌‌نویسد:

 «... خیابان الماسیه كوتاه‌‌ترین و زیباترین راه بود. این خیابان پهناور و پر رفت و آمد، به در اصلى اندرونى شاه كه دروازه الماس نام داشت منتهى مى‌‌شد. دروازه الماس عبارت از یك طاق بزرگ سرخ رنگ بود كه تزیینات زیادى به شكل ستاره یا لوزى آیینه‌‌كارى شده‌‌اى داشت و تلألؤ بلورهاى سطح سردر آن به حق این دروازه را با این عنوان محتشم معروف كرده بود. در طرفین در ورودى، داخل طاقچه‌‌ها، چند مجسمه مفرغى كه مشعلدانى به دست داشتند، جاى گرفته بود. قسمت فوقانى طاق، جایگاه پهناورى داشت كه از آن‌‌جا شاه مراسم كشتى‌‌گیرى را كه در بعضى از روزهاى اعیاد، برگزار مى‌‌شد، تماشا مى‌‌كرد.

 از دروازه الماس خیابان نایب‌‌السلطنه - كه در كنار آن دیوار اندرون و یك طارمى چوبى سبزرنگى - كه دور باغ‌‌هاى «اطاق نظام« (وزارت جنگ) كشیده بودند - آغاز مى‌‌گردید.»

 اعتمادالسلطنه درباره خیابان الماسیه یا باب همایون مى‌‌نویسد:

 «.. و دیگر باب همایون است و خیابان مقابل آن كه در نهایت با تكلف و پركار پرداخته و هم به اهتمام و اقدام مرحوم امیرنظام افراخته شده است.» / المآثر و الآثار، ص 86.

 و باز مى‌‌افزاید:

 «خیابان و دروازه دولت و درب موسوم به باب همایون به توسط محمدرحیم‌‌خان قاجار علاءالدوله (امیرنظام) در نهایت امتیاز ساخته شد.» / همان، ص 108.

 سردر الماسیه كه بسیار زیبا بود «باب همایون (باب عالى)» و یا «دروازه الماسیه» خوانده مى‌‌شد و از آن‌‌جا وارد ارگ تهران مى‌‌شدند. پیش از آن‌‌كه این دروازه در شمال ارگ احداث گردد، تنها راه ارتباطى ارگ سلطنتى، دروازه ارگ در جنوب میدان ارگ فعلى بود كه با پل چوبى معروف به تخته پل به آن‌‌سوى خندق مربوط مى‌‌شد. / مقاله محمدتقى مصطفوى، اطلاعات ماهانه، ش 69، سال 1332 خ. ص 26.

 به محض ورود از دروازه الماسیه، به حیاط گرد و دایره‌‌اى اندرون وارد مى‌‌شدند كه به آن سردرب اندرون نیز مى‌‌گفته‌‌اند. سردرب الماسیه در سال‌‌هاى 1304 تا 1310 خ. براى گسترش خیابان‌‌هاى تهران در اوایل سلطنت رضا شاه و همچنین ساختن كاخ وزارت دارایى تخریب شد.