خیابان سمیه
خیابان سمیه (ثریا، همسر دوم محمدرضاشاه) از خیابان‌های مهم پایتخت، در منطقه ۶ شهرداری است که امروزه در مرکز تهران قرار دارد. خیابانی که از شرق و از خیابان شریعتی آغاز در مسیر خود خیابان‌های بهار، مفتح، موسوی، ایرانشهر، سپهبد قرنی و ویلا را قطع می‌کند و عاقبت به خیابان حافظ می رسد.
ساختمان های مهمی در این محور قرار دارد، نظیر؛ موزه علم و ادب (خانه ملک الشعرای بهار)، بیمارستان آراد، وزارت صنایع و معادن، مرکز پخش فرآورده های نفتی، مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال، مرکز انجمن MS ایران، مرکز فناوری اطلاعات وزارت ارشاد اسلامی، اداره گزینش ناجا، سازمان تعاون روستایی استان تهران، ستاد کارت هوشمند سوخت، ساختمانی از وزارت آموزش و پرورش، برج سپهر بانک صادرات، دانشگاه امیر کبیر و غیره.
پیشینه خیابان سمیه
این خیابان تا اوایل دوره پهلوی اول بیرون دروازه دولت و خارج شهر بود. پیشینه این خیابان را باید در بررسی تاریخچه اراضی شمال تهران حصار ناصری دریافت. با عنایت به مستندات تاریخی و بررسی نقشه های تهران، از اواخر عصر قاجاریان، این اراضی به تملک رجال و نامداران متمکن آن روزگار در آمد و توسط ایشان به باغ هایی خوش آب و هوا تبدیل شد. باغ هایی نظیر؛ باغ وسیع نخودی، باغ مخبرالسلطنه (بیمارستان ارتش)، باغ امجدالوزاره (ورزشگاه امجدیه)، باغ پراتیوا(بیمارستان نیروی انتظامی) و باغ سفارت آمریکا، باغ فیشر، باغ کامران میرزا و غیره. مرحوم نفیسی می نویسد؛ بدان روزگار این باغ ها تفرجگاه تهرانی ها بوده است.
اما موج خانه سازی از سال های 1311 خورشیدی به بعد که ضلع شمالی حصار ناصری خراب و خندق پر و خیابان رضا شاه (انقلاب) ساخته شد، راه افتاد. به خصوص بعد از مصوبه احداث خیابان های تهران، منضم به فرمان رضاشاه در سال 1316 شدت گرفت. گواینکه سالیانی طول کشید تا معماران نامدار زمانه از گدار و مارکف و وارطان و غیره وارد عمل شدند و آثاری زیبا و دل انگیز به سبک معماری تلفیقی و برون گرای آن روزگار آفریدند.
به استناد عکس هوایی سال 1319 می بینیم، تا پیش از جنگ جهانی دوم، هنوز غیر از دانشگاه تهران و اندک بناهایی، این گستره در تسخیر باغ هاست، اما عکس ها و نقشه های تهران؛ سرهنگ غفاری به سال1324 و سال 1327 و سال 1331 نمایانگر شروع روند ساخت و ساز در این اراضی بعد از جنگ است. با این حال به شهادت نقشه های سال 1335 و 1341 تهران باید گفت که ابنیه مهم این محلات در دهه های سی و چهل خورشیدی شکل گرفته است. دانشگاه امیرکبیر در سال1335 تاسیس شد.
در این خیابان و حوالی آن بسیاری از بیمارستان ها و ادارات و بانک ها و غیره قرار دارد. این ناحیه را خانه های تاریخی با معماری فاخر و ارزشمند احاطه کرده که شادمانه بخشی از آنها با مرمت کارشناسانه و حفظ هویت معماری بنا و با تغییر کاربری به کافه و رستوران وهتل و غیره تبدیل و حفظ شده است.
پیشینه معدن در ایران
با عنایت به وجود وزارت صنایع و معادن در این محور مختصری از پیشینه معدن در ایران عرضه میشود.
غرب آسیا و جغرافیای ایران میعادگاه ظهور عصر مفرغ و آهن بوده که نشان از نخستین گام های بشر در شناسایی ترکیبات فلزی پوسته زمین و معادن است. ایرانیان در دوره های پیشا تاریخ و تاریخی از عصر هخامنشیان با این صنعت آشنا بوده و در ساختن ابزار مورد نیاز خود از معادن استفاده می کرده اند.
در قرون معاصر، در بسیاری از تلگراف‌های بازمانده از دوره ناصری، اخبار فراوانی در ارتباط با کشف معادن گوناگون در اقصی نقاط کشور به چشم می خورد که مورد توجه ناصرالدین شاه بوده است.
از جمله در کوه شاندیز مشهد، معدن کوارس(کوارتز) پیدا شد که نمونه سنگ آن برای آزمایش به دامغان و دارالخلافه ارسال شد و یا در کوه زر اطراف دامغان و همینطور نقاط دیگر.
در امتیازی که ناصرالدین شاه به جولیوس رویتر انگلیسیِ واگذار کرد. افزون بر استفاده از راه شوسه و غیره، مجوز بهره‌برداری از معادن نیز به او داده شده بود. گواینکه این پیمان عملی نگردید.
صنیع‌الدوله پیشتاز رشته معدن شناسی
مرتضی قلی‌خان هدایت (صنیع الدوله) فرزند علی‌قلی‌خان مخبرالدوله و نواده رضاقلی‌خان هدایت، است. او در مدرسه صنعتی برلین آلمان به تحصیل در رشته مهندسی معدن پرداخت و در معدن‌شناسی و مطالعات صنعتی، به‌خصوص آلمان نیز اطلاعات سودمندی دریافت کرد و پس از پایان تحصیل به ایران بازگشت.( مقدمات مشروطیت، ۱۳۶۳، ۱۷۴.). او به دستور ناصرالدین‌شاه در اداره معادن که بخشی از وزارت علوم بود مشغول به کار شد.
اعتمادالسلطنه در روزنامه خاطرات خود و مخبرالسلطنه در کتاب خاطرات و خطرات از کشف معادن؛ زغال‌سنگ و سرب و مس و آهن و گوگرد و زاج در دوره قاجار یاد کرده اند. اولین فعالیت صنعتی ـ اقتصادی صنیع الدوله استخراج معدن سرب پس‌قلعه شمیران تهران بود. او قصد جدا کردن نقره از سرب را داشت، اما صنیع‌الدوله هر اندازه کوشید، نتوانست نقره را از سرب جدا کند. این فحوا را در روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه و کتاب خاطرات و خطرات مخبرالسلطنه هم می خوانیم. (اعتماد السلطنه، ۷۷، ۷۹، ۸۲۹؛ هدایت، ۶۴).
امروزه با توسعه معدن شناسی و اهمیت آن در ایران معادن فراوانی در کشور مورد بهره برداری است./مولف.
