تحفۀالمظفریه

تحفۀالمظفریه - رساله تحفۀالمظفریه یکى از رسایل دوره قاجار است که نویسنده آن میرزا احمد منشى، مشیرالملک، معاون وزیر خارجه بوده و کتاب را در مورد واقعه کشته شدن ناصرالدین شاه و جلوس مظفرالدین شاه نوشته است. کتاب حاضر که مؤلف، بدون پرده پوشى، اذعان می کند آن را به نیت توجه میرزا على اصغرخان امین السلطان نگاشته؛ تلاش هاى ممدوح خود را در تثبیت اوضاع بعد از مرگ شاه، به تصویر کشیده است. همچنین روابط خارجى ایران در این دوره و نام و اطلاعات مختصرى از برخى رجال این دوره که مصدر امور دولتى بوده اند ذکر کرده است.

نکته جالب رساله آنکه مؤلف گرچه درباره مظفرالدین شاه لحنى ً کاملا مدح آمیز دارد، در بخش هایى از کتاب، بسیار هوشمندانه مطالبى را به شیوه انتقادى بسیار ملایم و اندرزهاى مصلحانه مطرح می سازد که هم خاطر ملوکانه نیازارد و هم برخى از واقعیات و روابط ناسالم اجتماعى و حکومتى را نشان دهد. این رساله به سبب لحن، نوع نگارش و دسته بندى موضوعى و همچنین اطلاعات تاریخى و رجال شناسى، بین رسایل قاجاریه داراى جایگاه خاصى است.

سنت سفرنامه نویسى، خاطره نگارى، وقایع نویسى(روزنامه نویسى)، در دوره قاجار از زمان ناصرالدین شاه،  این نوشته ها و علاوه بر آنها، میان افراد و رجال دربار، از جمله شاه تا افراد دون پایه، رواج داشت. اغلب براى تقدیم به شاه نگاشته مىشدند و به نصیحت نامه ها یا رسائلی که در آن دوران نوشته می شد، تناسب جایگاه و موقعیت نویسندگان و موضوعات مورد بحث در آنها، نقش و اثرى متفاوت در تاریخنگارى دوره قاجار ایفا نموده و همچنان نیز تأثیرگذار هستند.

برخى از نوشته ها که شکل سفرنامه دارد . ، حاوى اطلاعات مفیدى از جغرافیاى اماکن و مناطق، جامعه شناسى و مردم شناسى نقاط مختلف ایران زمین است. اگرچه بر اساس ّسنت رایج، پر از مدیحه سرایى شاه و رجال نزدیک به وى باشد. به همین گونه است برخى خاطره نگارىها یا واقعه نگاری هاى آن دوره اگر چه به نگارش تمام اخبار و وقایع نپرداخته باشند.

تحفۀالمظفریه که به شماره 3860 در مجموعه نسخه هاى خطى کتابخانه ملى ایران موجود است و در این مقاله، به بررسى آن پرداخته شده.

نویسنده آن، احمد منشى رازى، منشی نایب وزارت خارجه است که بنا به اظهار خود، تحت توجهات میرزا نصراالله خان مشیرالملک، معاون وزارت خارجه قرار داشته و از قرائن چنین به نظر می رسد که کتاب را به مظفرالدین شاه تقدیم کرده است.

درباره واقعه ترور ناصرالدین شاه در منابع دوره قاجاري، به تفصیل مطالبی نوشته شده است که در منابع مختلف درباره این واقعه به تفصیل و با جزئیات و با نگرش هاي گوناگون نیز آمده و در اینجا لازم به ذکر آن نیست. بهترین منبع درباره این حادثه، اخباري است که در روزنامه هاي دولتی و غیردولتی آن زمان، نظیر ایران و اختر نقل شده؛ چنان که در روزنامه ایران شماره 881 (21 ذیقعده 1313) ذیل عنوان اخبار رسمی دربار همایون، این واقعه با ادبیاتی نزدیک به ادبیات نسخه مورد بحث آورده شده و ً تقریبا بیشتر حجم مطالب روزنامه را به خود اختصاص داده است. در عین اینکه در صفحه 2 آن خبر صدور فرمان مظفرالدین شاه را در «تمشیت امور و تسلیت جمهور ملت» از دارالسلطنه تبریز و اعلان آن به مردم توسط امام جمعه، به عنوان آرامش اوضاع، به اطلاع میرساند. در روزنامه اختر شماره 39 سال 22) 22 ذیقعده 1313 (ذیل عنوان مصیبت عظمی براي ایرانیان خبر این واقعه را، البته بدون جزئیات، به اطلاع می رساند./ تحفه المظفریه، رساله در تعزیت فوت ناصرالدین شاه و تهنیت جلوس مظفرالدینشاه ، حوریه سعیدى.