استخرهاى تهران

استخرهاى آن روز اطراف تهران كه براى عموم آزاد بود، یكى استخر قصر بود كه از زمان فتحعلى شاه تا این اواخر مورد استفاده قرار مى‌‌گرفت. دیگر استخر ملك سر راه دربند و امامزاده قاسم كه تا چند سال پیش گودال خشك آن دیده مى‌‌شد. حاج كاظم ملك‌‌التجار یك قصر قشلاقى در خارج زاویه حضرت عبدالعظیم و یك قصر ییلاقى سر راه دربند و امامزاده قاسم بنا كرده بود و جلوى قصر اخیر، استخرى بود كه كم و بیش مردم در آن شنا مى‌‌كردند.

 استخر بهجت‌‌آباد در بیرون دروازه یوسف‌‌آباد بود و استخر ونك در كنار آسیاب كه موقع تابستان پاتوق رندان مى‌‌شد. ناگفته نماند كه همه ساله این استخرها تلفاتى هم مى‌‌داد؛ چون بعضى از اشخاص نابلد خود را به آب مى‌‌انداختند و نمى‌‌توانستند بیرون بیایند و غالباً دست و پایشان به خزه مى‌‌گرفت و در زیر آب خفه مى‌‌شدند. اساساً چالِ حوض بازى و شناى استخر در نظر مردم كار پسندیده‌‌اى نبود و اعیان و اشراف و خانواده‌‌هاى محترم اجازه نمى‌‌دادند كه فرزندانشان چالِ حوض بازى كنند و یا در استخر شنا كنند. مثلاً شاهزاده عین‌‌الدوله در عمارت ییلاقى مبارك آباد استخر بزرگى ساخته بود كه فقط از منظره آن استفاده مى‌‌كردند و كنار استخر مثلاً صبحانه و عصرانه مى‌‌خوردند. فقط در بعضى اوقات به دستور شاهزاده بعضى از سواران خاصه در استخر شنا مى‌‌كردند و انعامى مى‌‌گرفتند. همچنین در پارك صدراعظم (كه اكنون سفارت شوروى است) و باغ شاه تهران استخرهاى بزرگى بود كه هیچ‌‌وقت در آن‌‌ها شنا نمى‌‌كردند.

 روى استخر باغ شاه جزیره‌‌اى ساخته بودند و مجسمه ناصرالدین شاه به امر خودش وسط آن جزیره بود و جزیره با چندین پل آهنى به باغ متصل مى‌‌شد.

 ولادت ناصرالدین شاه در ششم ماه صفر بود و به عادت آن ایام به حساب ماه‌‌هاى قمرى جشن مى‌‌گرفتند. از آن‌‌رو گاهى هم جشن تولد شاه ]به [تابستان مى‌‌افتاد. در یكى از آن جشن‌‌هاى تابستانى، صدراعظم خواست ابتكارى به خرج بدهد و میهمانان خارجى و داخلى را به باغ شاه دعوت كرد و ضمن سایر تشریفات میهمانى، عده‌‌اى آب باز هم خبر كردند كه نمایش بدهند. اتفاقاً یكى از آب بازها كه قرار بود از بالاى مجسمه شاه به وسط استخر خیز بردارد پایش به نرده آهن گرفت و مغزش تركید.

 مبارزه با تریاك در استخر، اعتمادالسلطنه مى‌‌نویسد: «دیروز به حاكم تهران خبر دادند كه درویشى در استخر كنار ونك بساطى گسترده و چادرى زده و مردم را كه براى ییلاق و گردش به آن‌‌جا مى‌‌روند توى چادر مى‌‌برد و چند شاهى پول سیاه از آن‌‌ها مى‌‌گیرد و باوافور تریاك دهان آن‌‌ها مى‌‌گذارد. مردم هم پس از وافور كشیدن كلافه مى‌‌شوند و كنار استخر مى‌‌آیند و خود را به آب مى‌‌اندازند.

 حاكم شهر تهران دستور داد چند فراش به كنار استخر ونك بروند و ناگهان درویش و مشتریان او را با بساط حشیش و وافور و تریاك توى استخر بیاندازند كه دیگر كسى از این قبیل كثافت كارى‌‌ها نكند.»

 این سخت‌‌گیرى مربوط به آن روزها بود كه استعمال تریاك و حشیش جزو كارهاى زشت بود؛ اما پس از آن وضع برگشت و در كنار همان استخر ونك و مخصوصاً استخر بهجت‌‌آباد، از اواخر بهار تا اوایل پاییز چندین چادر قلندرى براى استعمال حشیش و تریاك برپا مى‌‌شد. كارگردان این چادرهاى لب استخر، قلندرى بود كه او را درویش ماشاالله كابلى و یا درویش كابلى مى‌‌گفتند. درویش ماشاالله شب عید نوروز با عده‌‌اى از قلندران، بوق و كشكول پشت عمارت دربار در میدان ارگ (محل فعلى شیر و خورشید سرخ) به دیوار مى‌‌كوبید و چادر قلندرى را برپا مى‌‌ساخت. تا روز سیزدهم عید بساطش در آنجا دایر بود و البته عیدى و انعام مرتبى از درباریان مى‌‌گرفت و ازمیدان ارگ به پشت سفارت انگلیس، یعنى همین پیاده‌‌روهاى فعلى، نقل مكان مى‌‌كرد و كنار جوى آب بساط خود را راه مى‌‌انداخت. آن روزها این خیابان، به خصوص پیاده‌‌روى آن خیلى خلوت بود. اما اقامت در این منزلگاه آن‌‌قدرها طول نمى‌‌كشید و پس از دو تا سه هفته كنار استخر بهجت‌‌آباد و استخر ونك پاتوق مى‌‌شد.

 سلخ و دریاچه، در غالب دهات ایران استخر بزرگى در كنار ده دیده مى‌‌شود كه به اصطلاح دهاتى‌‌ها آن را سلخ مى‌‌گویند و بعضى‌‌ها هم آن را استلخ مى‌‌نامند. معمولاً از چند جوى مختلف آب به این استخر مى‌‌آید و كم كم پر مى‌‌شود. در چند جاى این استخر راه‌‌آب‌‌هایى هست كه با تیرهاى محكم آن را بسته‌‌اند و همین‌‌كه موعد تقسیم آب مى‌‌شود، میرآب ده به نوبت یكى از آن تیرها را برمى‌‌دارد و قسمتى از آب به مزرعه مى‌‌رود. / اطلاعات ماهانه، 1332، ص 28.

 استخر میدان ارگ، درباره این استخر ناصر نجمى در كتاب تهران عهد ناصرى مى‌‌نویسد:

 «... در سال 1281 ق. به فرمان ناصرالدین شاه در وسط میدان استخر هشت ضلعى بسیار بزرگى ساخته آب قنات جدید ناصرى و آب سایر قنات‌‌هایى را كه در كاخ‌‌هاى سلطنتى آفتابى مى‌‌شدند به وسیله شترگلو از وسط این استخر بیرون آورده و از آن‌‌جا به حوض سبزه میدان و از آن‌‌جا به محله‌‌هاى تهران قدیم كه در جنوب ارگ قرار داشته جارى ساخته، سپس در دور استخر دو جاده سنگفرش درشكه و كالسكه‌‌رو ساخته بقیه میدان را باغچه‌‌بندى كرده با درخت‌‌هاى سرو و كاج و میوه و گل‌‌هاى ایرانى و فرنگى به طرز جدیدى آراستند. ضمناً پیرامون باغچه را نیز با نصب پایه و ستون‌‌هاى سنگى در فواصل معین با معجرهاى چوبى محصور ساخته، میدان خاكى و ناپاكیزه سابق را به صورت دو محوطه سبز و با صفا درآوردند... .» / تهران عهد ناصرى.

 كلنگ اولین استخر سرپوشیده تهران در ورزشگاه امجدیه به سال 1339 ش. را غلامرضا پهلوى رئیس كمیته ملى المپیك بر زمین زد. / روزنامه اطلاعات.

استخر امجدیه