مسجد و مدرسه معمارباشي – وقف نامه سردر ورودي مسجد و مدرسة معمارباشي؛
مسجد و مدرسه معمارباشي، در خيابان 15 خرداد، کوچة امامزاده يحيي، نرسيده به ميدان پسته‌بک قرار دارد. اين مسجد و مدرسه، را حاج ابوالحسن اصفهاني، ملقّب به صنيع‌الملک (از معماران مسجد و مدرسه عالي شهيد مطهري تهران)، که در آن دوره صاحب منصب معمارباشي بوده، در اواخر دورة قاجاريه ساخته است(ملا زاده، کاظم ومحمدی، مریم.مدارس وبناهای مذهبی، 83) در لوح سنگي سردر ورودي آن، تاريخ 1303 ق. ذکر شده است. بناي مدرسه داراي دو ورودي اصلي و فرعي، صحن مستطيل‌شکل، يک شبستان در ضلع جنوبي، و شامل بيست و شش حجره دورتادور صحن در دو طبقه، سرويس‌هاي بهداشتي و آشپزخانه در ضلع غربي ساختمان است. اين بنا به شماره 2018 در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.( مساجد، دیرینه سال تهران، 251) بر روي سردر اصلي مسجد و مدرسه که در ضلع شرقي بنا واقع است، لوح سنگي بزرگي به چشم مي‌خورد که حاوي وقف نامه‌اي در چهار سطر مي‌باشد. سطر دوم تا چهارم وقف نامه، مشتمل بر موقوفات و رقبات مسجد است که به تفکيک محل وقوع آنها، در قاب‌هاي مجزّا نبشته شده است. متن کامل وقف نامه به شرح زير بازخواني شده، و هر يک از قاب‌ها، با گيومه مشخص شده است: (1) بسم الله تعالي. وقف نمود مقرّب الخاقان حاجي ابوالحسن معمارباشي (زيد عزّه) همين مسجد و مدرسة جديدالبناي خود را، و وقف نمود املاک مفصّلة ذيل را بر مصارف همين مسجد و مدرسه به تفصيلي که در وقف نامه مذکور و معين است (2) »سه دانگ از کاروان‌سرا وهشت باب دکان متّصل به آن مشترک بين واقف و ورثة حاجي سيّد باقر لاريجاني واقعه در بازارچة قريب دروازه قديم شمران«، »قهوه‌خانه مع سه باب دکان و يک باب خانه که آن هم واقع است در بازارچة مذکور« (3) »تيمچة حکّاکان و يک باب دکان متّصل به آن در جنب مسجد شاه«، »سه باب دکان متّصل به همين مدرسه«، »قهوه‌خانه و خانة متّصل به آن مقابل دکّاکين متّصله به مدرسه«، »سه باب دکّان و سه دانگ خانه متّصل به آن واقعه در وقف نامه مسجد سيد الشهدا (معزّ الدوله) مسجد معزّالدوله که در حال حاضر مسجد سيد الشهدا نامگذاري شده، در جنوب خيابان اميرکبير، خيابان ايران، ضلع جنوبي خيابان گوته واقع است. بر اساس کتيبة سنگي موجود در مسجد، اين بنا به دست محمداسماعيل‌ميرزا معزّالدوله فرزند بهرام‌ميرزا معزّالدوله بنا شده و توسط همسر واقف، فرّخ‌لقا خانم، در سال 1317 ق. به پايان رسيده است. ساختمان مسجد شامل هشتي و دالان ورودي، صحن، شبستان ستون دار، سه ايوان مسقّف و حجره‌هايي در اطراف صحن است. در ضلع شرقي شبستان، کتيبة سنگي بزرگي در 14 سطر وجود دارد که در آن برخي رقبات مسجد و شروط تعيين متولّيان آن و نيز نام باني و تاريخ ساخت بنا بيان شده است. متن کامل کتيبه بدين شرح است:
(1) بسم الله الرحمن الرحيم
(2) الحمد لله ربّ العالمين و صلّي الله علي محمّد وآله الطاهرين الأخيار و لعنة الله علي أعدائهم
(3) أجمعين. و بعد وقف شرعي نمود سگ آستانِ دوستانِ اميرمؤمنان و اولادان
(4) بزرگوار (عليهم السلام) محمداسماعيل‌ميرزا معزّالدّوله ابن بهرام‌ميرزا معزّ الدوله (رحمه الله)
(5) اين محقّر مسجد را به انضمام تمامي پنج باب دکّاکين و آب‌انبار و سقّاخانة متّصل به همين
(6) مسجد را با يک ربع ساعت آب از قنات سردار در مدار شش شبانه‌روز از قرار وقف‌نامچة جداگانه؛
(7) و مرده‌شوئي در مسجد و مضافات مسجد ممنوع است؛ و توليت آن را واگذار نمود به جناب
(8) سلالة السّادات حاجي سيد باقر، خلف مرحوم حاجي سيد احمد (طاب ثراه) و بعد از ايشان
(9) به ارث اولاد ذکور معظّم اليه نسلاً بعد نسل، در صورت انقطاع نسل ذکور اختيار تعيين
(10) متولّي با عموم سادات اخوي ساکنين همين محلّه است يا از خودشان يا از غير را متولّي
(11) قرار بدهند. و صيغة وقف جاري گرديد و اين روسياهِ تبه‌روزگار اميدوار است به لطف
(12) خداوند و ائمّة اطهار (سلام الله عليهم) که مشمول مفاد اين حديث شريف باشد که »مَن بني
(13) مسجداً بَنَي اللهُ له بيتاً في الجنّة«. به سعي و اهتمام حضرت علّيّة
(14) متعاليه حاجيه فرّخ‌لقا خانم (دامت شوکتها) زوجة مرحوم واقف اتمام يافت. سنة 1317 (ملا زاده، کاظم ومحمدی، مریم.مدارس وبناهای مذهبی، 83) مبدأ کوچة صغيرها قرب مدرسة مذکوره«، »يک باب کاروان‌سرا و يک باب خانه و دو خلوت و چهار باب دکان متّصله به آن واقعه در خيابان قصبة حضرت شاهزاده عبدالعظيم قرب تکيه و چنار بزرگ. سنة 1303« »کتبه محمد ابراهيم مشهور به ميرزا عمو. عمل استاد عبدالرّسول حجّار«
