دواتگری

دواتگری یا دواتسازی رشته ای فنی و معمول در تهران قدیم بود. دواتگر از برنج وسیله های مورد نیاز مردم چون؛ آفتابه و سماور وغیره را می ساخت. «دوات گر. [ دَ گ َ ] (ص مرکب ) آن که دواتها را بسازد، و دویت گر اماله ٔ آن . (آنندراج ). دواتساز. || آنکه از برنج ظرفهای چون آفتابه و سماور و سینی و گلدان و غیره کند و نیز ظروف فلزین را آب نقره دهد. آنکه از فلزات چون نقره وطلا و روی و برنج ، ادوات و آلات و اوانی کند. زرگر.بازار دواتگران ؛ نام بازاری به تهران .»(یادداشت دهخدا). در صدارت امیرکبیر نخستین بار مرکز آموزشی و تولیدی برای صنوف گوناگون در بازار تهران ایجاد شد. طرح اولية مجمع الصنایع، محصول گوهر انديشه امير بود. اصلاحات امیر با قتل او ادامه نیافت یا تضعیف و از مسیر اصلی منحرف شد. مجمع الصنايع هم از هدف اوليه خود دور و تعطیل شد و بعد به مركز توليد آثار و مصنوعات هنرى مبدل گرديد. به هر حال در این مرکز صنوفی راه اندازی شد. دواتگری یکی از آنها بود. بعدها شمار دواتگران فزونی یافت و آنان در بازاری گردهم آمدند و اینگونه بازار دواتگران شکل گرفت. دربارة تأثيرگذارى اين مركز در وضعيت توليد كالايى و ارتقاى پيشه ها و َحرف زمانه، نمى توان ارزيابى دقيقى به دست داد. مصنوعات وتوليدات اين مركزبخشى(مجمع الصنایع) از نيازهاى درباريان، نيروهاى نظامى، خدمة دربار و اشياى مورد نياز در تشريفات دربار را بر طرف مى كرد. در گزارش هاى رسمى تأكيد مى شود اين مركز شامل حرفه هايى بود كه براى تهية لباس و لوازم نظامى براى نظاميان فعال بودند (اعتمادالسلطنه، 1363 ، ج1، 93 .) توليدات گرانبهاى مركز را بخش هاى دربار، قشر اعيان و اشراف، يا بخش هاى نظامى مصرف مى كردند. هدف بنيان گذاران این مرکز، توليد دانش فنى و ايجاد ساختارهاى آموزشى متناسب با آن(نظير دارالفنون) نبود. عنوان «مدرسه» (روزنامةايران،2 رجب 1299ق.) «سفارش كار از ديوان اعلى مى رسيد و اگر سفارش كارى نبود، بيكار مى نشست. به عنوان مثال«.. حجرة استاد محمدقاسم و استاد محمد دواتگر كه با دو شاگرد مشغول كاري نمي باشند و بيكارند و از ديوان اعلي هنوز كار به ايشان رجوع نشده است»(اقبال، 1327، 67-70.) یکی از رشته های تولیدی مجمع الصنايع دواتگرى بود.(اقبال، 1327، 67-70) .( سعدونديان، 1380، 427-430) ذكر «اصناف» مجمع الصنايع ربطى به پديدة اصناف در بازارها نداشت(ايران، رجب1299ق، ش487، 2 .) استـادكاران و شاگردان مدرسه، در رشته هاى فـوق الذكر، مصنوعـات خاصى را به سفارش دربار و ديوان مى ساختند. فهرست برخی از توليدات این مرکز: «صندلـي فنـردار آهنـي، آفتابه لگن برنجي؛ پاية لالة فنري برنجي كوتاه و بلند (ايران، رجب1299ق، ش487، 3-2.) سرنوشت مجمع الصنایع دوم مشخص نیست. در فهرست بردارى از ابنية داخل ارگ- كه در آمارنامة سال1317ق.، صورت گرفته است ذكرى از اين مكان در دست نيست (سعدونديان ،1380، 179-180 ) حاصل سخن اینکه به هر حال مجمع الصنایع تجربۀ نوگرایی در مشاغل کارگاه های سلطنتی دورۀ قاجار و عمل مفیدی در دانش افزایی فنی ایرانیان بود.