دروازه های چهارگانه

دروازه های چهارگانه – در این دوران تهران هنوز شبیه به شهر کوچکی از دوره صفویه و با حصاری بر گرد آن مشتمل بر ۱۱۴ برج و دروازه‌های چهارگانه‌اش بود، در حالی که درون شهر از معابر تنگ و نهرهای طویل که گرداگرد باغ‌های میوه و محله‌های شهر قرار داشتند، خانه‌های خشتی و بازارچه‌های سرپوشیده، باغ عظیم ارگ و دیوار گرداگرد آن‌که از طریق میدان اصلی به بازار شهر متصل می‌گردید، تشکیل می‌شد. اولیویه (۱۲۱۱ق./ ۱۷۹۶م.) اظهار داشته است که به نظر می‌رسد (افغان‌ها) تهران را به کلی خراب و منهدم ساخته بودند، زیرا امروزه دیوارها و بازارها و مساجد و خانه‌های مردم، تعمیر شده‌اند. آقامحمدشاه که پایتخت خود را در این شهر قرار داد، برای مسافران و بازرگانان کاروان‌سراهای خوب و مکان‌های مرغوب در آن بنا کرد، چنان‌که امروزه تهران بهترین شهرهای مملکت ایران شمرده می‌شود. ارگ و عمارات شاهی وسیع و زیبا ست و باغ و آب فراوان دارد. این ارگ در طرفِ شمالی شهر واقع شده است و به قدر ربع شهر بزرگی دارد و مانند خود شهر مربع شکل، با دیوارهای بلند و عریض، و با خندقی پهن و عمیق، مصون و محفوظ است. تمامی حصارها از گِل ساخته شده است. محیط حصار شهر بیش از دو میل است. باغ‌های وسیع پر از درختان میوه در آن بسیار است و در وسط هر ضلعی از حصار، دروازه‌ای ساخته‌اند که به هنگام ضرورت و محاصره، به وسیله برج‌های گرد و مدور که به قدر ۳۰۰ قدم بیش‌تر است، و دو سه اراده توپ در آن‌ها می‌توان جای داد، شهر و دروازه‌ها محفوظ می‌مانند./ اولیویه، سفرنامه، ج۱، ۶۹-۷۱، ۱۳۷۱ش.

این دروازه‌هاعبارت بودند از: ۱. دروازه حضرت عبدالعظیم یا دروازه اصفهان در جنوب تهران. این دروازه در جانب شمالی خیابان مولوی امروزی، ابتدای بازار دروازه یا بازار حضرتی واقع بوده است. این بازار را به سبب آن‌که به روی جاده حضرت عبدالعظیم باز می‌شد، «بازار حضرتی»، و از آن‌جا که به دروازه می‌رسید، «بازار دروازه»، و خود دروازه را به سبب آن‌که به روی جاده اصفهان باز می‌شد، «دروازه اصفهان» نیز می‌گفتند. ۲. دروازه دولاب در شرق تهران آن زمان، در خیابان ری حدود سه راه بوذرجمهری (۱۵ خرداد کنونی) در مدخل بازارچه نایب‌السلطنه. ۳. دروازه شمیران در شمال شرقی تهران قدیم در مدخل خیابان پامنار نرسیده به خیابان چراغ برق (امیرکبیر). ۴. دروازه قزوین در غرب تهران آن روزگار، حدود میدان شاپور (وحدت اسلامی) در مدخل بازارچه قوام‌الدوله./ تهران در گذشته و حال، ج۱، ۱۲۳-۱۲۵، ۱۳۵۵ش.؛ جغرافیای تاریخی تهران، ج۱، ۲۴-۲۵، ۱۳۸۱ش.