آلفرد لومر

آلفرد ژان باتیست لومر[1] (در صفحه 255 كتاب از صبا تا نیما نام وی‌ آلبرت آمده است.) موسیقی‌‌دان نظامی‌ فرانسوی‌ است كه به منظور سروسامان دادن موسیقی‌ نظامی‌ به ایران آمده بود، با سمت معلم موسیقی‌ دارالفنون استخدام شد. لومر پایه‌گذار موسیقی‌ علمی‌ در ایران است و با تشكیل كلاس موسیقی‌ در مدرسه دارالفنون به قصد تأمین موزیكانچیان دستجات نظامی‌ و درباری‌ عملاً نگرش علمی‌ موسیقی‌ را در ایران مطرح ساخت. لومر در سال 1285ق. / 1868م. / 1247 خ. به ایران آمد و كار خود را در شعبه موزیك دارالفنون آغاز كرد. / موسیقی‌ در عصر مشروطه.

 لومر را می‌‌توان اولین مربی‌ موسیقی‌ نظام در ایران قلمداد كرد. بعدها برخی‌ از شاگردان وی‌ از هنرمندان بزرگ و مفاخر موسیقی‌ ملی‌ ایران شدند. وی‌ در زمان سلطنت سه پادشاه (ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی‌ شاه) در ایران بود. لومر تا درجه سرلشكری‌ ارتقا پیدا كرد.

آلفرد لومر

 لومر به استخدام دولت ایران درآمد و با رونق دوباره دسته موزیك سلطنتی‌، در مدرسه دارالفنون به آموزش موسیقی‌ مشغول شد. وی‌ علاوه بر تربیت هنرجویان ایرانی‌، تعدادی‌ مارش و سرود برای‌ مناسبت‌های‌ مختلف هم ساخت تا در هنگام جشن‌های‌ دولتی‌ اجرا شود. از جمله ساخت نخستین سرود ملی‌ ایران بود كه در تیرماه 1252ق. (1873م.) به لومر سفارش دادند. این سرود كه از ابتدا بی‌‌كلام بود و به سلام شاهی‌ شهرت داشت، در سال 1284 خ. (1905م.) برای‌ نخستین بار نسخه‌ای‌ از آن به رهبری‌ موسیو لومر ضبط گردید. / سرگذشت موسیقی‌ ایران.

 در فاصله زمان ورود لومر به ایران تا انقلاب مشروطیت 1285 – 1325ق. / 1247 – 1286خ. موسیقی‌ در حصار كلاس مدرسه دارالفنون و افواج نظامی‌ محصور بود. در این میان تشكیل انجمن موزیكال در سال 1286ق. / 1248خ. می‌‌توانست سنگ بنایی‌ برای‌ گسترش موسیقی‌ علمی‌ در میان طبقه تحصیل كرده جامعه باشد، لیكن به نظر می‌‌رسد این انجمن برخلاف نامش یك محفل خصوصی‌ برای‌ گردهم آمدن اعیان و اشراف و خارجیان مقیم تهران بود. / چشم‌انداز موسیقی‌ ایران، عبدالحسین سپنتا.

 به تعبیر سالار معزز كلاس لومر حدود سال‌های‌ 1275 – 1277 به طور كلی‌ منحل شد. / همان منبع.

 این تعطیلی‌ تا بعد از انقلاب مشروطه به طول انجامید به نحوی‌ كه در ذی‌‌القعده 1326ق. / آذر و دی‌ 1287خ. مهدی‌ قلی‌ هدایت (مخبرالسلطنه) طی‌ نامه‌ای‌ به رئیس مدرسه نظام درخواست پذیرش سی‌ نفر از متعلمین موزیك را در آن مدرسه می‌‌نماید. / همان منبع.

 لومر، میرزا علی‌ اكبر خان نقاش باشی‌، استاد زبان فرانسه و نقاشی‌ دارالفنون را به مترجمی‌ گرفت و ده نفر اول را خود تعلیم داد و تا سه سال شاگرد جدید نگرفت. بعد از این از همان ده نفر برای‌ تعلیم مبتدیان استفاده كرد. هنرجویان پس از پایان دوره پنج ساله تحصیل با سمت معاون دسته موزیك در قشون خدمت می‌‌كردند. هنرجویانی‌ كه دوره هشت ساله را می‌‌گذرانیدند، پس از موفقیت در آزمون، دیپلم رهبر اركستر می‌‌گرفتند و با درجه افسری‌ به فرماندهی‌ دسته موزیك قشون گمارده می‌‌شدند.

 اولین سرود ملی‌ ایران در سال 1273 ش. توسط «ژان باتیست لومر» نوشته و در همان زمان توسط اركستر سازهای‌ بادی‌ مدرسه نظام به اجرا درآمد. این سرود در اصل برای‌ پیانو نوشته شده است. لومر برنامه درسی‌ مدرسه نظام را در هشت سال تنظیم و در ابتدا با ده تن هنرجو كار خود را آغاز كرد. برنامه درسی‌ وی‌ آموزش نت با قواعد علمی‌، نواختن سازهای‌ بادی‌، كوبه‌ای‌، زهی‌ متداول در موسیقی‌ نظام اروپا، آموزش شناسایی‌ پارتیتورهای‌ موزیك نظام، تربیت رهبر اركستر و تغییرات در اصطلاحات موسیقی‌ نظام رایج در ایران بود. / بلوكباشی‌، علی‌ و شهیدی‌، یحیی‌، پژوهشی‌ در موسیقی‌ و سازهای‌ نظامی‌ دوره قاجار، تهران، دفتر پژوهشهای‌ فرهنگی‌، 1381، ص 78.

 اعتمادالسلطنه از لومر چنین نوشته است:

 «ناصرالدین شاه از همان سال‌های‌ نخست پس از امتحان دانش‌آموزان همراه وزیران و درباریان به دارالفنون می‌‌آمدند و به شاگردان جایزه می‌‌دادند. در این مراسم در تالار تئاتر مدرسه، لومر و مزین‌باشی‌ نمایش‌هایی‌ به اجرا می‌‌گذاشتند.» / المآثر و الآثار، ج 2، ص 728.

 در آن هنگام سرپرست موسیقی‌ نظام را «موزیكانچی‌‌باشی‌ كل» می‌‌گفتند كه مدتی‌ لقب موسیو لومر بود.

 «… علوم موسیقی‌ را نزد ژنرال لومر موزیكانچی‌ باشی‌ كل و معلم موزیك دارالفنون… تحصیل نموده…» / تاریخچه هنرستان عالی‌ موسیقی‌، 1331 قمری‌، ص 27.

 لومر در اواخر كار به درجات بالای‌ نظامی‌ دست یافت. از او با  عنوان ژنرال نیز یاد كرده‌اند. / فرهنگ اصطلاحات قاجاریه به نقل از تاریخچه هنرستان عالی‌ موسیقی‌، 1331 قمری‌.

 مرحوم اقبال آشتیانی‌ به اشتباه لومر را در شمار معلمین هفتگانه‌ای‌ (آن‌ها: زاتی‌، گومنز، كرزیز، نمیرو، كارنتا، پولاك و فكتی‌ / امیر كبیر و ایران) دانسته كه به فرمان امیركبیر استخدام شدند، در حالی‌ كه می‌‌دانیم لومر سال‌ها پس از آن‌ها به ایران آمد و به این كار اشتغال پیدا كرد.

 «…. هفت نفر معلمی‌ كه به دستور امیر و به دستیاری‌ موسیو جان داود از اطریش به ایران آمدند… (7) دیگر لومر فرانسوی‌ معلم موسیقی‌ و غیره…»
/ میرزا تقی‌‌خان امیركبیر، ص 162.

 اولین اثر موسیقی‌ ملی‌ ایران كه به خط بین‌المللی‌ موسیقی‌ نوشته شده و به چاپ رسیده و نسخه آن در دسترس می‌‌باشد مجموعه‌ای‌ است به قطع تقریبی‌
30 × 20 سانتی‌‌متر در 50 صفحه كه به وسیله آ. لومر فرانسوی‌ رییس موزیك نظامی‌ ایران تنظیم شده و در سال 1900م. مقدمه‌ای‌ در یك صفحه به زبان فرانسه بر آن نوشته شده و در پاریس به چاپ رسیده است.

 اولین آهنگ سلام رسمی‌ ایران مربوط به دوره قاجار ساخته اوست (این سرود برای‌ پیانو نوشته شده و یك بار به هنگام ورود مظفرالدین شاه قاجار و در حضور وی‌ در پاریس اجرا گردید.) این آهنگ با نام «سلام شاه» خوانده شد و گفته می‌‌شود نخستین سرود ملی‌ ایران را نیز لومر ساخته است. / پژوهشی‌ در موسیقی‌ دوره قاجاریه نقل از موسیقی‌ در عصر مشروطه.

 لومر دسته‌های‌ موزیك نظامی‌ تشكیل داد و كنسرت‌هایی‌ را نیز اجرا نمود. / چشم‌انداز موسیقی‌ ایران، ص 77.

 نخستین كتاب موسیقی‌ نظری‌ جدید كه از نوشته‌های‌ لومر بود در همان زمان توسط مزین‌الدوله نقاش‌باشی‌ به فارسی‌ برگردانده شد و در دسترس هنرآموزان قرار گرفت و در سال 1312خ.، تعلیم موسیقی‌ به طور رسمی‌ در برنامه مدارس قرار گرفت.

 گویا لومر دست كم برای‌ مدتی‌ موزیكانچیگری‌ را رها كرد و با حفظ منصب موزیكانچی‌‌باشی‌ دربار به كار دادوستد و تجارت پرداخت، زیرا اعتمادالسلطنه در خاطرات روز دوشنبه 7 جمادی‌‌الاول سال 1313ق. (سال ترور ناصرالدین شاه) درباره لومر می‌‌نویسد: «لومر موزیكانچی‌ كه موزیكانچیگری‌ را ترك كرده، سالی‌ سه چهار هزار تومان از دولت جیره و مواجب می‌‌گیرد و برای‌ خود تجارت می‌‌كند. / روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص 1039.

 لومر بعدها عمارت مناسبی‌ در محله تازه تأسیس و  اعیانی‌ دولت برای‌ خود دست و پا كرد. اعتمادالسلطنه در سخن از خانه‌های‌ خیابان علاءالدوله در حاشیه غربی‌ خیابان به ترتیب عمارت‌های‌ پایین قرار داشتند:

 1. خانه عزیزخان. 2. خانه مسیو لومر موزیكانچی‌ باشی‌. 3. عمارت دكتر تولوزان و… / المآثر والآثار.

 لومر در تهران از همسرش كه نادختری‌ تولوزان حكیم‌باشی‌ (طبیب ناصرالدین شاه) بود، جدا شد و او را با چند فرزند با سالی‌ چهارصد تومان مخارج، به پاریس فرستاد. / هفته‌نامه اختر، ش 46، سال 24 4 ذی‌‌القعده 1295 قمری‌، ص 3.

 لومر در 25 دی‌ 1220خ. / 1842 در ارسورلالی‌ فرانسه دیده به جهان گشود و در 4 اسفند 1285خ، در تهران دیده از جهان فرو بست.

آلفرد لومر