هلن استلماخ – هلن استلماخ لهستانی(Helena Stelmach) 2017/1396 – ۱۹۳۱ میلادی / ۱۳۱۰ خ. تنها بازمانده لهستانی‌تبار از جنگ جهانی دوم در ایران بود. او در شهر کراکوف، لهستان زاده شد. طی جنگ جهانی دوم در فاصله سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ هلن یکی از هزاران لهستانی است که به اسارت گاه سیبری تبعید شدند. بعد او همراه مادرش و جمعی دیگر از آوارگان لهستانی به ایران پناه آورد و تا پاین عمر در ایران زیست. محمدعلی نیک‌پور همسر هلن زندگی‌نامه هلن و خاطرات او از دوران جنگ و پس از آن را در کتابی به نام «از ورشو تا تهران» به فارسی نوشت و نشر داد. هلن از ورودش به ایران گفت: «ایرانی‌ها خیلی محبت داشتند. این گیلک‌ها مرتب کلوچه و کشمش برای لهستانی‌ها می‌انداختند و با دیدن وضع ما همواره گریه می‌کردند. لهستانی‌ها هم گریه می‌کردند. عده‌ای زیاد مردند و آنهایی که زنده ماندند، سوار اتوبوس‌هایی شدند که راننده‌هایشان ایرانی بود. یکی از اتوبوس‌ها در مسیر رشت به تهران در رودخانه سپیدرود سقوط کرد و همه سرنشینان آن کشته شدند. انگار ما فقط برای گریستن و درد کشیدن خلق شده بودیم. امیدمان را اما از دست ندادیم، به ویژه آن که مادرم استوار و مصمم بود تا در برابر رنج‌ها پایداری کند. همه‌مان آرزوی بازگشت به کشورمان را داشتیم. سرانجام با همین اتوبوس‌ها به تهران رسیدیم.»
خاطرات هلن داستان زندگی اوست: «امروز همه چیز برایم تمام شده و تبدیل به یک رؤیا گشته و جز حسرت و آه چیزی از گذشته نمانده‌است. اما می‌توانم داستان آن روزگار را قصه‌وار تعریف کنم.»
«ما نام روزها و تاریخ را گم کرده بودیم و از پنجره تاریک و سیاه دود گرفته تنها نور و روشنایی را از بیرون می‌دیدیم… آرزوی همه ما مرگ بود. دلمان می‌خواست قبل از مردن یک وعده غذای گرم می‌خوردیم».
«ایران را دوست دارم. اگر قلبم متعلق به لهستان است، اما تمامی وجودم به کشور ایران وابسته است و خود را یک ایرانی کامل می‌دانم و در وطن‌پرستی از دیگران کمتر نیستم».
هلن در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۶ در بیمارستان مصطفی خمینی در تهران درگذشت؛ و کنار مزار مادرش امیلیا در گورستان دولاب و در جوار هموطنان لهستانی خود به خاک سپرده شد./ مجله هفته. ۲۰۱۹-۱۰-۱۹؛ هلن، تنها بازمانده جنگ جهانی دوم، در ایران درگذشت. کیهان لندن.
