تهران پژوهی یا تهران شناسی؟

تهران پژوهی یا تهران شناسی؟
اغلب پرسیده می شود؛ تهران پژوهی یا تهران شناسی، کدام واژه درست است؟
حوزه مطالعات فرهنگی و تاریخی گستره وسیع تهران امروز را تهران پژوهی یا تهران شناسی گویند و تفاوتی میان این دو نیست. گواینکه تعریف جامع و مانعی در این ارتباط نمی توان یافت، اما پژوهش در این حوزه را که زیر مجموعه؛ تاریخ، جغرافی، ادبیات، معماری، هنر، کسب و کار، فرهنگ مردم و غیره را در بر دارد، تهران پژوهی یا تهران شناسی گویند. چنان که خاور شناسی یا شرق‌شناسی (مطالعات شرقی یا اِستشراق) و ایران شناسی بیش از یک قرن است که در زبان فارسی بکار می رود. بنابراین مطالعات و پژوهش های تهران پژوهی را هم می توان تهران شناسی بکار برد.
تهران در دامان کهن شهر ری دیده به جهان گشوده که با کهنسال ترین شهرهای عالم نظیر؛ بابل و نینوا، پهلو می زند و پیشینه تمدنی هزاران ساله را بدوش می کشد و در حافظه خود آثار حوادث تلخ و شیرین بیشماری را ثبت کرده است.
از طرفی تهران پس از پایتختی با حمله بیرحمانه روسها مواجه شد که در آن دوران مرکز سیاسی و اداری کشور و آمد و شدهای سیاسی و نظامی و حوادث مرتبط با جنگ بود. از سویی دیگر عمر پایتختی این شهر با انقلاب های سیاسی اروپا از انقلاب فرانسه تا مانیفست مارکس و دیگر تحولات فکری و سیاسی اروپا که عالمگیر شد رو به رو بوده و تاثیر پذیرفته است.
از دیگر سوی تهران بویژه در دوران ناصری با تحولات انقلاب صنعتی اروپا همزمان گردید که ورود آثار صنعتی و علمی این انقلاب نظیر؛ تلفن و تلگراف و سینما و دوربین عکاسی و غیره در ایران نخستین بار در پایتخت کشور عینی و آشکار شده است.
تهران شاهد انقلابات فراوانی از جنبش تنباکو تا انقلاب مشروطه و نهضت ملی شدن نفت و غیره و تغییرات سیاسی از سقوط قاجاریان تا ظهور و سقوط پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی بوده است.
کلان شهر تهران پرجمعیت ترین شهر کشور و پایگاه و اقامتگاه نمایندگانی از کلیه طوایف و اقوام ایرانی است. در این شهر نمایندگانی از تمامی شهرها و روستاهای کشور ساکن اند.
تهران امروز از آلودگی های آب و هوا و محیط زیست در رنج بوده و به مرز خطرناک رسیده است و در آسیب شناسی اجتماعی (Social Pathology) آسیب ها و ناهنجاری هایی نظیر؛ بیکاری، تن فروشی، دزدی، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق و غیره به مرز بحران رسیده است.
تهران پژوهی دانشی بسیار گسترده است که نیاز به مطالعه و شناخت منظم و علمی تمامی مولفه های این حوزه دارد و این امر بسیار ضروری، بلکه حیاتی است. قلمرو مطالعات در این حوزه بسیار گسترده و عمیق است که به یقین از عهده فرد یا رشته علمی خاصی خارج است و نیاز به مرکز مطالعات علمی و فراگیر دارد. پژوهش و تحقیق در این حوزه با چالش های اساسی رو به روست که با گردهم آوردن علم و هنر و بسیاری دیگر، مهیا خواهد شد.
داریوش شهبازی
3خرداد1400