حدود 150 سال پیش قوای روسیه تزاری به لحاظ اشراف سیاسی و اجتماعی بر شهر تبریز كه آن زمان مقر ولیعهد بود یك واحد آتش نشانی دراین شهرایجاد كرد. این واحد را می‌‌توان اولین واحد آتش نشانی در ایران نامید و لوازم و تجهیزاتی نیزازآن باقی مانده است كه در موزه آتش نشانی تهران نگهداری می‌‌شود. از سوی دیگر انگلیسی‌‌ها نیز كه در اواخر دوران قاجار جنوب ایران و به خصوص مناطق نفت خیز را در سیطره خود داشتند مقارن همان زمان دارای امكانات اطفاء حریق در آن مناطق بودند. شاید تأسیس دومین واحد آتش نشانی با توجه به نیاز پالایشگاه نفت در مسجد سلیمان یا آبادان باشد.
اولین گروه آتش نشانان
در تهران نیز اولین واحد آتش نشانی در سال 1303ش. در گاراژی به نام حسینی در سه راه امین حضور توسط یك ژنرال روس با چند دستگاه اتومبیل با مارك (ان آ گ) و با پانزده نفر پرسنل از درجه داران نظامی شروع به كار نمود و در سال 1307 با پیگیری سرتیپ كریم آقا بوذرجمهری، سرپرست بلدیه، قبرستان قدیمی موجود در میدان حسن‌آباد (ایستگاه آتش نشانی فعلی) به اداره ماشین‌های آبپاش تبدیل شد كه تجهیزات آن همان چهار دستگاه اتومبیل و پرسنل مربوط بود و فلسفه احیای آن صرفاً آبپاشی معابر، خیابان‌ها و آبیاری درختان شهر و گاهی نیز شركت در حریق‌هایی بود كه آن زمان به وقوع می‌‌پیوست. بعدها نام (اطفائیه) به این واحد اطلاق گردید و بدین منظور از متخصصین آلمانی و روس دعوت شد. در این خصوص شخصی به نام موسیووال رول آلمانی با تعلیمات و تجهیزات مختصری به اداره اطفاییه سامان داد كه موجب جلب توجه مسئولین شهرداری به این مهم شد. بروز حریق‌های بزرگ و متعدد كه زاییده توسعه شهر تهران و صنعتی شدن بود با تهیه تجهیزات مبارزه با حریق و آموزش پرسنل حرفه‌ای شرایطی را ایجاب كرد كه دومین ایستگاه آتش نشانی در شمیرانات تأسیس شد و تا سال 1326ش. همین دو ایستگاه فعالیت داشتند. طبعاً این امكانات پاسخ‌گوی نیازهای شهر نبود و لذا طرح ایجاد سه ایستگاه دیگر آتش نشانی دردروازه دولاب و جنوب میدان مولوی و همچنین در چهارراه عباسی ریخته شد كه با تلاش رؤسای وقت آتش نشانی پس ازدوسال این ایستگاه‌ها درسرویس آتش نشانی شهری قرار گرفتند، لیكن گسترش روزافزون و بی‌‌رویه شهرتهران ومركزیت دادن ادارات و صنایع، احداث ساختمان‌های بدون رعایت اصول شهرسازی و… وظایف سنگینی ازقبیل نجات مردم از زیر آوار تا رسیدگی به زلزله‌زدگان بر عهده سازمان آتش نشانی قرار گرفت. تا این كه واحدی با عنوان گروه «امداد و نجات» در سال 1340 در ایستگاه حسن آباد دایر شد كه در كنار واحد اطفا حریق كار آن صرفاً نجات و امداد باشد.
ناگفته نماند كه در سال 1330 كه لزوم آموزش‌های فنی متناسب با علم آتش نشانی احساس شد، عده‌ای جهت گذراندن آموزش حرفه‌ای به خارج از كشور اعزام شدند وپس از مراجعت امورتدریس آتش نشانان را برعهده گرفتند. درسال 1350 تعداد ایستگاه‌ها به هفت مورد رسید و در سال 1353 سه ایستگاه دیگر نیز ساخته شد. در سال 1355 تعداد ایستگاه‌ها به سیزده ایستگاه حریق و نجات افزایش یافت و سه ایستگاه دیگر نیز در سال 1356 اضافه شد و تعداد آنها به شانزده ایستگاه رسید كه در آنها سه ایستگاه نجات نیز وجود داشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در طول ده سال تا پایان 1368ش. مجموعه ایستگاه‌های آتش نشانی به 26 ایستگاه حریق و هفت ایستگاه امداد و نجات رسید.
آتش نشانی
با گسترش فعالیت‌های شهرداری تهران و لزوم گسترش فضاهای ایمن و تعمیق فرهنگ ایمنی در سطح شهر تهران، برنامه‌هایی اصولی همچون آموزش شهروندان و ایجاد ساخت و سازهای مناسب و مقاوم در برابر زلزله و مطابق با استانداردهای جهانی در دستور كار قرار گرفت و این رویه كماكان ادامه دارد. در حال حاضر سازمان آتش نشانی دارای 54 ایستگاه حریق و ده ایستگاه نجات می‌‌باشد ولی این تعداد ایستگاه هنوز تكافوی كلان‌شهری چون تهران را ندارد بنابراین گسترش شبكه ایستگاه‌ها و آموزش شهروندان هر ساله اجرا می‌‌شود لازم به توضیح است كه هم اكنون تعداد ده ایستگاه آتش نشانی دردست ساخت است و نیز تعداد شهروندان تهرانی كه برای مقابله با حریق و حوادث آموزش دیده‌اند تنها در سال 1379 به حدود 800 هزار نفر رسید.
در روزنامه اطلاعات در این باره آمده:
شالوده اداره آتش نشانی دراوایل سال1304ش. (یا 1305) و در زمان تصدی سرلشكر بوذرجمهری درشهرداری تهران ریخته شد. عده‌ای از راننده‌های مستعد نقلیه قشون و گروهبان‌های قدیمی هنگ‌های بهادروآهنین به این مؤسسه منتقل شدند و به امر پهلوی اول یك نفر آلمانی به نام «هانری فردریش دوئل» به ریاست فنی و یكی از افسران روس سفید به نام كلنل وربا به ریاست نظامی آتش نشانی تعیین شدند و سپس این مؤسسه تحت نظر رؤسای ایرانی كه غالباً ازافسران بودند قرارگرفت.
درآن اوقات تشكیلات آتش نشانی عبارت بود از: پانزده دستگاه ماشین اطفائیه نو و آماده كار، سه دستگاه بنز مرسدس، چهار دستگاه اشكودا، دو دستگاه پورسك ان. آ.گ و چهار دستگاه موتور پمپ. به علاوه84 كامیون هم دراختیار مؤسسه اطفائیه یا آتش نشانی بود. در سال 1306ش. نیزیك دستگاه اتومبیل آبپاشی برای خیابان‌های تهران خریداری شد. زیرا خیابان‌ها هنوز خاكی بود و گرد و غبار زیاد داشت.
/ روزنامه اطلاعات، ش 35/2/28 9006.
در آذر 1307 پنج دستگاه اطفائیه و یك دستگاه آبپاش بزرگ و چهار دستگاه آبپاش كوچك به وسیله بلدیه (شهرداری) از آلمان خریداری شد. / همان مرجع، ش 46/9/18 12456.
این اداره ابتدا در سه راه امین حضور درگاراژحسینی تشكیل شد و درسال 1311 به محل فعلی در شمال چهارراه (میدان حسن آباد) كه گورستانی بود منتقل شد. (قبر كلهر خوشنویس معروف قرن اخیر ایران در آنجا بود. هم اكنون سنگ قبر ایشان منصوب بر دیوار خارجی آن مشهود است) / همان مرجع، ش36/7/30 9445.
در اواخر سال 1333ش. با موافقت شهرداری قرارشد كه شهر تهران دارای یك مركز و سه شعبه آتش نشانی باشد و یك شعبه نیز در شمیران تأسیس شود… . یك شعبه در انتهای خیابان شهباز، یك شعبه در خیابان شوش و یك شعبه در انتهای خیابان بهار…
/ همان مرجع، ش 33/12/21 8628.
در اردیبهشت سال 1337ش. سه قطعه زمین یكی در برزن20، دیگری در میدان امین السلطان و سومی در خیابان شهباز برای تأسیس شعبات آتش نشانی درنظر گرفته شد. / همان مرجع، ش 37/2/16 9603.
در سال 1336ش. آتش نشانی دارای 21 دستگاه ماشین اطفا حریق بود كه پنج دستگاه آن از سابق بود… / همان مرجع، ش36/7/30 9445.
در سال 1336ش. یك متخصص آتش نشانی به نام مستر استاك برای بهبود وضع آتش نشانی با متصدیان مربوطه همكاری می‌‌كرد. اولین آتش سوزی بزرگ و مهم پس از تأسیس آتش نشانی درسال 1313ش. در انبار باروت مهران واقع درسه راه ضرابخانه اتفاق افتاد. / تاریخ مؤسسات تمدنی، ص 517.
آتش نشانی
از نظر كارشناسان وضع فعلی آتش نشانی شهر تهران با جمعیت ده تا دوازده میلیونی بسیار نامناسب و ناكارآمد است و تنها نوزده ایستگاه آتش نشانی و دو دستگاه گروه نجات با كارمندان اندك وجود دارد كه خود در ساختمان‌های نامقاوم قراردارند. / پژوهش و بررسی … در گستره تهران و پیرامون، ص22.
