میرزا عباس خان فمی تفرشی

میرزا عباس خان فمی تفرشی- میرزا عباس خان فمی تفرشی ملقب به معاون‌الملک و سپس قوام‌الدوله، آخرین وزیر امور خارجهٔ ایران در دورهٔ ناصرالدین شاه و چند ماه آغازین پادشاهی مظفرالدین شاه قاجار است. او از وزرای دورۀ ناصرالدین شاه قاجار بود.

از سال تولد و آغاز زندگی وی اطلاعی در دست نیست. پدرش اصلا افغانی بود. میرزاعباس در تفرش فَرّاش بود و در دورۀ حکومت محمدشاه قاجار به تهران رفت. در آن‌جا ابتدا، در خدمت مستوفیان بود و سپس به خدمت وزارت امورخارجه درآمد. در ۱۲۶۷ لقب خانی گرفت و در همان سال، برای آگاه کردن امپراتور روسیه از رفتار خارج از توافق سفیرانش به پترزبورگ فرستاده شد.( سپهر، ناسخ‌التواریخ، ج۳، ۱۱۷۵ـ۱۱۷۶، ۱۳۷۷ش.؛  ممتحن‌الدوله، رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری، ج۱، ۶۸، ۱۳۶۵ش.) وی در راه روسیه بیمار شد و شش ماه بعد پس از انجام دادن مأموریت خود، به ایران بازگشت.( سپهر، ناسخ‌التواریخ، ج۳، ۱۱۷۶، ۱۳۷۷ش.؛ ممتحن‌الدوله، رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری، ج۱، ۶۹، ۱۳۶۵ش.) میرزا عباس‌خان در ۱۲۷۳ به نیابت وزارت امورخارجه منصوب شد.( اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج۳، ۱۷۹۷، ۱۳۶۷ش.؛  سپهر، ناسخ‌التواریخ، ج۳، ۱۳۶۰،۱۳۷۷ش.) وی در ۱۲۷۵، معاون وزیر امورخارجه شد و لقب معاون‌الملک گرفت و سپس به کارگزاری آذربایجان منصوب گردید،( ممتحن‌الدوله، رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری، ج۱، ۶۹، ۱۳۶۵ش.؛ بامداد، ج۲، ۲۱۱، ۱۳۵۷ش.) اما در ۱۲۷۸، در پی انتخاب میرزا محمد نوری (منتخب‌التواریخ، ۱۳۶۶ش.) به وزارت امورخارجه، میرزاعباس‌خان که از اطاعت از وی ناخشنود بود، در خدمت میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، مشغول تحریر و استیفای تهران و بیوتات شد.( ممتحن‌الدوله، رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری، ج۱، ۶۹، ۱۳۶۵ش.) در ۱۲۹۰ با فوت میرزا محمد قوام‌الدوله از مستوفیان و رجال قاجار، لقب وی(رجال وزارت خارجه در عصر ناصری و مظفری، ۱۳۶۵ش.) به میرزا عباس‌خان داده شد.( اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج۱، 938، ۱۳۶۷ش؛. بامداد، ج۲، ۲۱۱، ۱۳۵۷ش.) در ۱۲۹۷ پس از برکناری صدراعظم میرزا حسین‌خان سپهسالار، قوام‌الدوله و برخی دیگر از رجال حکومتی برضد وی متفق شدند و قوام‌الدوله متعهد شد محاسبات مالیاتی مناطقی که در ادارۀ سپهسالار بود را بررسی و موارد اختلاف را گزارش بدهد.( عباس‌میرزا ملک آرا، ج۱، ۱۵۱ـ۱۵۲، ۱۳۶۱ش.) در ۱۳۰۱، قوام‌الدوله از جانب شاه مأمور نظارت بر بروات نظامیان گردید.( اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج۱، 272، ۱۳۶۷ش) او در رجب ۱۳۰۳ به وزارت داخله رسید (اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج۱، 427، ۱۳۶۷ش.) و در ۱۳۰۴ پس از عزل میرزا یحیی‌خان مشیرالدوله از وزارت امورخارجه، قوام‌الدوله اسمآ وزیر امورخارجه شد، اما به دلیل بی‌کفایتی، مسئولیت این مقام به عهدۀ میرزا نصراللّه‌خان مشیرالملک نائینی بود.( ممتحن‌الدوله، ج۱، 46،69، ۱۳۶۵ش.؛ اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج۱، ص۵۱ـ۵۱۴، ۱۳۶۷ش.) قوام‌الدوله در همین مقام، در محرّم ۱۳۱۳ (عین‌السلطنه، ج۱، ۷۹۳، ۱۳۷۴ش.) یا ۱۳۱۴ (ممتحن‌الدوله، ج۱، ۷۰، ۱۳۶۵ش.؛ صدیق‌الممالک، منتخب‌التواریخ، ج۱، ۳۲۱، ۱۳۶۶ش.) درگذشت.

قوام‌الدوله فردی درستکار، بسیار ثروتمند، خشن، و در مقام وزارت امورخارجه بی‌کفایت بود، چنان که مناسبات ایران با کشورهای دیگر کاملا در اختیار شاه و نخست‌وزیر بود(ممتحن‌الدوله، ج۱، ۷۰، ۱۳۶۵ش.؛کرزن، ج۱، ۴۲۸ـ۴۲۹،۱۸۹۲؛ اعتمادالسلطنه، ج۱، ۵۲۱، تاریخ منتظم ناصری، ۱۳۶۷ش.) و ظاهرآ به همین دلیل، شاه و صدراعظم و حتی سفیران کشورهای اروپایی نیز با قوام‌الدوله برخورد خوبی نداشتند و در بی‌احترامی و بی‌اعتنایی به وی تعمد داشتند./ اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری، ج۱، ،522،514 ۷۱۶، ۱۳۶۷ش./ دانشنامه جهان اسلام.

در ۱۲۵۵ ش./۱۲۹۳ ق. اوملقب به«جناب» شدند و در دارالشورای دولتی عضو شدند. در سال ۱۲۵۷ ش./۱۲۹۵ ق. وزارت رسائل خاصه دولتی به او داده شد.

بهجت‌السلطنه: با میرزا ابراهیم خان معتمدالسلطنه ازدواج کرد و پس از جدایی از او همسر مشیرالسلطنه شد./ افضل‌التواریخ، ۹۲،۱۳۶۱.