مسجد و مدرسه آقا محمود

مسجد و مدرسه آقا محمود - وقف نامه سردر غربي مسجد آقا محمود؛

مسجد و مدرسه آقا محمود (يا حکيم‌باشي)، در خيابان 15 خرداد، خيابان پامنار، ابتداي شرقي کوچة مروي قرار دارد. اين بنا را ميرزا احمد حکيم باشي ساخته، اما با توجه به اينکه آقا محمود کرمانشاهي براي مدتي پيشنمازي مسجد را برعهده داشته، به نام وي شهرت يافته است.

[1] در کتيبة جنوبي داخل مسجد، تاريخ 1243 ق. آمده

[2] که بيانگر تاريخ ساخت آن است. اين مسجد و مدرسه در حال حاضر توسط هيئت کردهاي فيلي اداره مي‌شود و به شمارة 1635 در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.

[3] ساختمان مسجد و مدرسه سه ايواني است. ايوان اصلي بلندتر است و در جنوب صحن قرار دارد. ايوان‌هاي شرقي و غربي کوچک‌تر و در ميان حجره‌هاي موجود در طرفين صحن قرار دارند. در ضلع جنوبي بنا، شبستان و گنبدخانه قرار دارد. وجود يک سقف کاذب بر روي صحن، معماري و صورت بنا را مخدوش کرده است. در نماي آجري ضلع جنوبي مسجد، دو ورودي طاقي‌شکل آن، و در غرب آن يک آب‌انبار وجود دارد. در حال حاضر ورود به مسجد تنها از ورودي شرقي انجام مي‌شود. بر سردر غربي بنا، لوح سنگي کوچکي وجود دارد که حاوي وقف نامه مسجد در 9 سطر است و متن کامل آن به شرح زير است:

(1) هو الواقف علي الضمائر

(2) موقوفات مسجد جديدالبناي مرحوم مغفور مبرور ميرزا احمد حکيم‌باشي

(3) به جهت اخراجات چراغ و بوريا و خادم و مؤذن و خرابي، وقف شد

(4) يک باب دکان مقابل خان حاجي عبدالوهاب و يک‌دانگ خان حاجي‌خان مشهور

(5) به خان گبرها، و دو باب دکان صبّاغي متّصل به يکديگر مع سه دکّة

(6) کوچک مقابل دکان حاجي امين، و يک باب دکان علاّفي

(7) مقابل محلّة يهودان، و يک باب دکان حدادي واقع در محلّة

(8) دانگي. منافع املاک مزبور به اطّلاع متولي صرف مسجد

(9) مزبور گردد. وکان ذلک في شهر محرّم الحرام سنة 1257

وقف نامه‌هاي موجود در مسجد جامع تهران

مسجد جامع در مرکز بازار تهران واقع است و نزديک‌ترين راه دسترسي به آن، از خيابان 15 خرداد، گذر نوروزخان مي‌باشد. به گفته برخي، اين مسجد در عهد شاه عباس دوم صفوي در سال 1072 ق. به اهتمام رضي‌الدين نامي ساخته شده است(افشار، ایرج، یادگارهای یزد، 22/1.) ولي آثار معماري کنوني آن، قديمي‌تر از قرن سيزدهم قمري نيست و هر يک از بخش‌هاي آن در تاريخ متفاوتي ايجاد شده است. اين بنا به شمارة 1793 به ثبت تاريخي رسيده است.( مساجد تاریخی، 105) بناي کنوني مسجد به مساحت تقريبي چهار هزار متر، داراي چهار شبستان بزرگ (از جمله شبستان چهل ستون در شرق مسجد، يک شبستان زيرزميني و شبستان ديگري در بالاي آن در شمال مسجد)، صحن مياني و دو ايوان بزرگ از دورة قاجار در جنوب صحن است. در حجرة کوچکي در شرق صحن، تعدادي از آثار قديمي موجود در مسجد جمع‌آوري شده و در قالب موزه‌اي کوچک به نمايش گذاشته شده است. از جمله اين آثار، سنگ نوري مربع‌شکلي است که بر روي آن، کتيبه‌اي مدوّر با برجستگي کم حک شده است. بر وسط سنگ، کاغذي جديد چسبانده و در آن توضيح داده شده است که اين سنگ، عامل جذب نور و تأمين روشنايي براي شبستان چهل ستون بوده است. کتيبة حک‌شده بر سنگ، حاوي وقف نامه مختصري است که متن آن به صورت زير بازخواني شده است: »وقف صحيح شرعي نمود عالي‌جناب آقا شيخ لطيف طهراني از بابت وجه سه سهم قيصريه اين يک سنگ با ده سنگ ديگر همچنين در راهروي خروجي مسجد که به ضلع شمالي شبستان چهل ستون متصل است، لوح سنگ مرمر جديدي نصب شده که متن آن چنين است: »بسم الله الرحمن الرحيم. در ظلّ عنايت حضرت بقية الله الاعظم أرواحنا له الفدا، ساختمان وضوخانه در چهار طبقه که از محلّ درآمد موقوفات چهل ستون مسجد جامع و موقوفات مرحوم آية الله سعيد (قدس سرّه) احداث گرديده، با منافع آن متعلّق به شبستان چهل ستون مسجد جامع بازار تهران مي‌باشد. رمضان المبارک 1419. محمود سعيدي تهراني«.