بارتف

بارتف- در شروع جنگ جهانی اول ژنرال بارتف روسی در رأس یک ستون نظامی از جبهه قفقاز عازم ایران شد تا تهران را به اشغال خود درآورد.

«در اوایل ماه اوت 1332ق/1914 جنگ جهانی اول با ترور ولیعهد اتریش، فرانسوا فردیناند، آغاز شد.»/ سپهر. 1366، 90ــ89

«دو دولت استعماری روس و انگلیس برای جلوگیری از نفوذ آلمان در ایران عهدنامه سرّی 1915 را منعقد کردند.»/ مکی، زندگی سیاسی سلطان احمدشاه، تهران. 1357. 239.

«رجال وطن‌پرست ایرانی با امضای این معاهده موافق بودند، اما عجله را جایز نمی‌شمردند و می‌خواستند حالت بی‌طرفی را حفظ کنند تا کمک نظامی آلمان به سرحدات ایران وارد شود. در زمان ریاست وزرایی مستوفی‌الممالک، انگلیسی‌ها از فعالیت شونمان، مأمور دولت آلمان، در قصرشیرین و کرمانشاه شکایت داشتند و روس‌ها به خاطر فعالیت دکتر پوگین، معاون سیلر، کنسول آلمان در اصفهان، به دولت ایران اعتراض کردند. در هر صورت مجلس و دولت ایران به نقض بی‌طرفی ایران و تجاوز به خاک کشور از طرف روس‌ها و انگلیسی‌‌ها اعتراض نمودند و گرایش‌های بیشتری به آلمانی‌ها نشان دادند. از طرف دیگر دولت آلمان می‌کوشید از طریق مجلس و دموکرات‌ها دولت ایران را در کنار آلمان و علیه انگلیس و روسیه وارد جنگ نماید. در این زمینه حتی این شایعه پراکنده شده بود که کودتایی به حمایت آلمان در ایران برای ورود به جنگ علیه متفقین در شرف وقوع است. درواقع در نتیجه همین شایعات دولت‌های روس و انگلیس عکس‌العمل نشان دادند؛ روس‌ها، برای جلوگیری از وقوع کودتای احتمالی، ژنرال بارتف را در رأس یک ستون نظامی از جبهه قفقاز عازم ایران کردند تا تهران را به اشغال خود درآورد. نزدیک شدن نیروهای نظامی روسیه به تهران وضع دموکرات‌ها و طرفداران آلمان را در معرض خطر جدی قرار داد و به پیشنهاد آلمانی‌‌ها دولت و دربار درصدد برآمدند مهاجرت کنند و پایتخت را تغییر دهند. ازاین‌رو عده بسیاری از مقامات دولتی و نمایندگان مجلس و اعضای حزب دموکرات به رهبری سلیمان‌میرزا به قم رفتند و به تشکیل کمیته دفاع ملی دست زدند که زیر نظر پرنس رویس فعالیت می‌کرد. آن‌ها با ارسال تلگراف‌های شبه‌رسمی به اطراف اطلاع دادند که در تهران انقلاب شده است و در ضمن ارتباط دولت با ولایات را قطع کردند. ترتیب خروج شاه و تغییر پایتخت به اصفهان هم داده شده بود، اما احمدشاه تحت فشار شدید روس‌ها و انگلیسی‌ها مبنی بر خلع وی از حکومت، از رفتن چشم پوشید. / احرار. 1368. 108.

 «...دولت ایران با نظریه دولتین روس و انگلیس نمی‌توانست موافقت نماید، با در هم شکستن بی‌طرفی ایران قشون روس به طرف تهران، پایتخت ما، حرکت کرده و همگی از این وضعیت مضطرب هستیم...»/ سمیعی و اردلان.1332. 43.

البته قوای روس به پایتخت نزدیک شد، ولی وارد نگردید.