انجمن‌‌هاى تهران

احتشام‌‌السلطنه در یادداشت‌‌هاى خود مى‌‌نویسد: «زمانى كه ریاست مجلس شوراى ملى را داشتم از طرف انجمن‌‌هاى تهران در قطع‌‌نامه‌‌اى كه به امضاى نمایندگان آن‌‌ها رسیده بود، به من تكلیف شده بود كه استعفا دهم. او اسامى انجمن‌‌هاى تهران را در 25 صفر سال 1326 ق. چنین اعلام مى‌‌نماید:

 1. سطوت  2. ملت 3. اتحادیه تلگراف  4. شاه آباد 5. اتحادیه ارومى 6. حقیقت 7. انصار حسینى 8. اتفاق حسن آباد 9. اتحادیه طلاب 10. حقوق  11. اداره گمرك 12. فرحیه 13. اداره روزنامه حقوق 14. افتخار كوچه غریبان 15. قدسیه چاله میدان 16. كفاشخانه 17. افتخار قنات آباد 18. مظفرى 19. ناصرى 20. خراسان 21. كاشان 22. فردوسى 23. معمارخانه 24. الفت... خانه 25. حقیقت 26. مركزى اصناف 27. شرافت سرچشمه 28. اتحادیه حسینى 29. آل محمد 30. دارالعباده 31. فردوس 32. خیریه محله بازار 33. مهدیه 34. محمدیه بهارستان 35. دارالمرز 36. لشكر 37. طبرستان 38. غیرت 39. سواد اعظم 40. خیاط خانه 41. اصلاح 42. اتحادیه لاریجان 43. جنوب 44. مقدس جعفرى 45. آذربایجان 46. برادران وقار 47. اتحادیه مسجدجامع 48. سعادت دروازه قزوین (با انجمن سعادت كه توسط جمعى از ایرانیان در استانبول عثمانى تشكیل داده بودند اشتباه نشود) 49. سادات 50. اتحادیه حقیقت 51. مهاجرین 52. نماینده بین الحرمین.

 در برگزارى اولین جشن مشروطیت در تهران محیط مافى كه خود شاهد و ناظر این جشن ملى بوده است از انجمن‌‌هاى تهران كه در این مراسم شركت داشتند چنین نام مى‌‌برد:...

 از دیگر انجمن‌‌هاى شهر تهران باید به انجمن‌‌هاى احبا و علمى اشاره كرد.

انجمن­ها:

عاقبت انجمن­ها در دوره محمدعلی شاه

در این دوره چند عامل سبب از هم پاشیدگی انجمن ها و قدرت یابی محمدعلی شاه شد. انجمن ها هزینه ها را بدون ضابطه و محدودیت از مردم می گرفتند که پرداخت کنندگان را می رنجاند. دخالت در کار مجلس و تند روی بی حد و مرز در امور که مجلسیان و حامیان مشروطه را می آزرد. نفوذ ایادی شاه در انجمن ها که سبب تفرقه در آنها می شد.

واگذاری امتیازها به بیگانگان و قرض های فراوان از آنها در دوره های پیش، اقتصادی ورشکسته و خزانه تهی نصیب محمدعلی شاه کرد. وی دوران سختی را می گذراند. محمدعلی شاه گواینکه ظاهر نمی کرد اما با مشروطه مخالف بود.انجمن ها با دقت اوضاع مجلس را تحت نظر داشتند.

حادثه میدان توپخانه کودتای نافرجام محمدعلی شاه در سرکوب مشروطیت بود او به بهانه دفاع از مشروعه با حمایت درباریان و عوامل دولتی نظیر؛ قاطرچی ها وزنبورک چی ها و...غایله ای بپا کرد که با تجمع انجمن های تهران و ... موفق نشد.

روابط انجمنها و دربار روز به روز تیره تر شد.اولین اقدام کمیته سری انقلاب ایجاد نیروی ملی متشکل از هزاران جوان و حتی پیر مشروطه خواه بود.

تب تشکیل قشون ملی میان انجمن ها بالا گرفت. هر انجمنی پنجاه نفر، صد نفر تا پانصد نفرسرباز ملی ترتیب دادند. / محیط مافی، ج1، ص294.

روسای انجمن­ها برای تامین هزینه در هر محله از ثروتمندان مبالغ نقد و تفنگ و غیره می گرفتند. در واقع متهم به اخاذی شدند./ملک زاده، ج3، ص523.

رییس مجلس به خاطر تندروی انجمنها استعفا داد. / احتشام السلطنه، ص614.

مردم و اهالی انجمنها دو سه هزار نفر اند جلو مجلس جمع شده داد و فریاد راه می اندازند./مغیث السلطنه، ص193.

انجمن ها با توجه به قدرت روزافزونی که داشتند حوزه عملکرد خود را گسترش می دادند.روزنامه وطن نوشت از تشکیل انجمن تفتیش دوایر دولتی یاد کرده است./ندای وطن1326، ش196،ص6.

گارتویک، سفیر روسیه 1908 به دولت خود تلگراف زد که انجمنها صاحب چنان قدرتی شده اند که به ماموران دولتی امر و نهی می کنند./ایوانف، ص70.

مخبرالسلطنه وزیر علوم کابینه اتابک از دخالت انجمنها بسیار شکایت دارد./مذاکرات مجلس،1325ق.، ص27.

احتشام السلطنه در فکر تحدید انجمن ها بر آمد.

محمدعلی شاه از تهران خارج شد و به باغشاه رفت و آماده حمله به مجلس شد.

23جمادی الثانی 1326 ق. روز رویارویی شاه با انجمنها بود.

چند دستگی میان نیروهای انقلابی و حاضر در مجلس و ... از دیگر علل عمده ضعف و در نهایت شکست انقلابیون بود./ حیات یحیی، ج2 ،ص374.

مهره های شاه در تمام انجمن های مهم نفوذ کرده، ماموریت داشتند. عضو اصلی انجمن ها شوند و از اوضاع با خبر باشند./مافی، ص196.

شاه توانست انقلابیون را دچار هراس و آشفتگی کند. وی بر نیروهای خود افزود و آنها را مجهز کرد.

علل دیگر شکست انقلابیون عدم توانایی اقتصادی بود، به علت عدم همکاری تجار مانند؛ امین الضرب ومعین التجارو.../حیات یحیی، ج2 ،ص303.