امیرآباد

پیش از آن‌‌كه تهران توسعه یابد امیرآباد دیهى بوده در فاصله پنج كیلومترى شمال غربى تهران در غرب یوسف آباد بر سر یكى از دو راه تهران به ونك كه در شیب نسبتاً تندى قرار داشته است. اعتمادالسلطنه در كتاب المآثر و الآثار احداث این دیه را به امیر كبیر نسبت مى‌‌دهد و مى‌‌نویسد: «امیرآباد از احیاآت مرحوم امیر میرزا تقى خان اتابك اعظم واقع در دارالخلافه طهران.» / المآثر و الآثار، ص 89.

 امیرآباد در جنگ جهانى دوم اردوگاه نظامى امریكا بود و اكنون جزو دانشگاه تهران است كه كوى دانشگاه خوانده مى‌‌شود و خوابگاه دانشجویان است. / فرهنگ جغرافیایى ایران، ج آبادى‌‌ها، ص 22.

 امیركبیر پس از آن‌‌كه به صدارت نشست به رسم وزراى قاجاریه هم‌‌چنان‌‌كه قبل از او حاجى میرزا آقاسى قریه عباس‌‌آباد را ساخت و بعدها نظام الملك نظام‌‌آباد را و میرزا یوسف مستوفى الممالك، یوسف‌‌آباد را دایر ساختند، عمارت و باغ و آبادى امیرآباد را احداث نمود. در مراسلات او به شاه از امیرآباد یاد شده، از آن جمله است، «.. بعد به امیرآباد رفته تا شام مشغول تحریرات و جواب و سؤال سلیمان خان بودم.»

 محمد تقى خان لسان الملك سپهر در ناسخ التواریخ مى‌‌نویسد: «روز سه شنبه هفدهم ذیقعده 1268 ق. [1269] ناصرالدین شاه با جمعى از همراهان به امیرآباد عزیمت نموده است.»

 تا پیش از جنگ جهانى دوم در اراضى امیرآباد گندم و جو كاشت مى‌‌شد و بخشى از آن به توتستان اختصاص داشت و میان باغ و قلعه بالا با قلعه پایین خیابانى شرقى غربى وجود داشت و آسیابى در جنوب امیرآباد و در نزدیكى آسیاب، قهوه‌‌خانه [اى] قرار داشت كه استراحتگاه مسافران فرحزاد بود. امیرآباد از اواخر سال 1320 تا آذر ماه 1324 خ. در دست نظامیان امریكایى بود. در این مدت امریكاییان تعدادى بنا از قبیل سینما، استراحتگاه، تعمیرگاه و كارخانه برق و كارخانه یخ سازى ساختند.

 امیرآباد در سال 1324 خ. تحویل دانشگاه تهران گردید و «كوى دانشگاه« خوانده شد. قسمت هایى از امیرآباد را محمدرضا شاه به دانشگاه تهران بخشید. روز 24 اسفند ماه 1328 خ. كلنگ ساختمان خوابگاه را اشرف پهلوى به زمین زد و در یكشنبه هشتم بهمن 1329 خ. افتتاح شد. / جغرافیاى تاریخى شمیران، ج 1، ص 112.

 در دوره ناصرى قورخانه‌‌اى در كنار روستاى امیرآباد ساختند كه گویا همان قزل قلعه در جنوب شرقى امیرآباد بود (اكنون میدان تره بار است). / ناسخ التواریخ، ج 3؛ تاریخ قاجاریه، ص 701.

 در گذشته در قسمت شمالى این دهكده میدان تیراندازى واقع بود و هنگ سوار جمشیدیه در آن‌‌جا تمرین تیراندازى مى‌‌كردند.

 در گذشته امیرآباد داراى قناتى بوده است و در اراضى آن كشاورزى مى‌‌شد و گندم و جو كشت مى‌‌گردید و نیز داراى استخرى جهت ذخیره آب و آبیارى و در كنارش قهوه خانه‌‌اى بوده است.

 «قنات امیرآباد داراى چهار سنگ آب است كه از یك فرسخى شهر تهران از شمال غربى وارد مى‌‌شود.» / تاریخ عمومى تهران، ص 232.

 امیر در این قریه باغ و عمارتى معتبر احداث كرد و به واسطه آب و هواى مطبوع‌‌تر نسبت به تهران اغلب براى استراحت به آن‌‌جا مى‌‌رفت.

 به‌‌طورى‌‌كه روزنامه وقایع اتفاقیه نوشته است در سال 1268 ق. دو نمونه از پنبه امریكایى را براى آزمایش در اراضى این قریه كشت كرده‌‌اند:

 «در باب پنبه ینگى دنیا كه در اول بهار حسب الامر اولیاى دولت قاهره به امرا و اعیان و صاحبان املاك داده شد كه بكارند و به عمل بیاورند از جمله به مقرب الخاقان عیسى‌‌خان بیگلربیگى دارالخلافه طهران داده شده بود. از قرارى كه مقرب الخاقان مشارالیه در این هفته به مباشرین روزنامه اعلام كرده بود تخم پنبه مزبور را به حاجى جعفرخان معمار امیرآباد داده و مشارالیه در امیرآباد كاشته و به عمل آورده است. چون تخم پنبه دو جور بود یكى سبز و یكى سفید هر یك را علیحده كاشته است حالا كه به عمل آمده هر یك بته او قریب چهار پنج سیبه جوزق بسته است و تا چند روز دیگر پنبه نمایان خواهد شد. آن تخم كه سبز بوده بارورتر از تخم سفید است. / روزنامه وقایع اتفاقیه، ش 85.

 ناصرالدین شاه به سبب نزدیكى این قریه گاهى براى تفرج به آن‌‌جا مى‌‌رفت و ساعت‌‌هایى در آن‌‌جا مى‌‌گذرانید. حتى در مسافرت‌‌هایى كه به نواحى غرب كشور مى‌‌كرد، اولین اردو را در این قریه برپا مى‌‌كرد. لسان الملك سپهر درباره یكى از این سفرها چنین مى‌‌نویسد:

 «... شهریار تاجدار روز سه شنبه 17 ذیقعده [1269 ق] از دارالخلافه خیمه بیرون زده و جناب اشرف صدر اعظم و گروهى از شاهزادگان و بزرگان و قواد سپاه و اعیان درگاه و توپخانه و زنبوركخانه و سپاه سوار و پیاده به ملازمت ركاب در قریه امیرآباد فرود شدند.» / ناسخ التواریخ، ج 3، ص 1210.

 ناصرالدین شاه بعضى اوقات نیر براى اقامت چند روزه به این قریه مى‌‌رفت. روزنامه وقایع اتفاقیه در اشاره به یكى از این اقامت‌‌ها مى‌‌نویسد:

 نظر به خوبى هواى امیرآباد و صفاى آنجا دراین اوقاف اعلیحضرت پادشاهى عزیمت فرمودند كه چند روز را آنجا تفرج فرمایند و روز پنجشنبه بیست و دوم این ماه تشریف‌‌فرماى آنجا گردید. دو شب در آنجا توقف فرموده و در شام روز یكشنبه به مقر سلطنت عظمى مراجعت فرمودند. / روزنامه وقایع اتفاقیه، ص 29 صفر 1270ق. نقل در تهران به روایت تاریخ، ص 693.