انجمن پان اسلامی
انجمن پان اسلامی یاپان‌اسلامیسم یا اتحاد اسلامی یک ایدئولوژی است برای اتحاد میان مسلمانان. واژه «پان‌اسلامیسم» نخستین بار توسط شرق‌شناسان اروپایی و دربارهٔ سیاست‌های توسعه‌طلبانه دولت عثمانی بکار رفت. این ایده توسط بسیاری از مسلمانان «چشمهٔ دروغ‌ها» و «خیالات و اوهام استعمارگران انگلیسی»نامیده شد. برخی سید جمال‌الدین اسدآبادی را بنیانگذار این تفکر دانسته‌اند. این تفکر در ایران نیز طرفدارانی در میان شیعیان داشته و در کنار پان عربیسم به مخالفت با تشکیل کشور اسرائیل و طرفداری از فلسطینی‌ها و تشکیل دولت فلسطین پرداخته‌است. گویا «پان‌اسلام» را آرمینیوس وامبری در اوایل سال ۱۸۷۸ ابداع کرده است. امپراتوری عثمانی، به دلیل استقرار در مرکز کشورهای مسلمان و وسعت ارضی مناسب‌ترین بود. عبدالحمید دوم سلطان عثمانی به چندین ایدئولوگ پان‌اسلامی (مانند جمال‌الدین اسدآبادی) یارانه می‌داد تا به زبان‌های ترکی، عربی یا فارسی بنویسند و منتشر کنند تابا انتشار تبلیغات پان‌اسلامی آشکارا و پنهانی اقدام کنند. در عمل نتایج سیاست‌عبدالحمید دوم اندک بود. شکست پان‌اسلام در جنگ جهانی اول و شکست و تجزیه امپراتوری عثمانی، باعث رکود کامل این تفکر شد. پنج کنگره پان‌اسلامی، در مکه، ۱۹۲۴؛ قاهره، ۱۹۲۶؛ مکه (دوباره)، ۱۹۲۶؛ اورشلیم، ۱۹۳۱؛ و ژنو، ۱۹۳۵ در دوره بین دو جنگ انجام شد. در روسیه تزاری، در اواخر قرن نوزدهم، ظهور اسلام سیاسی و پان‌اسلام را شاهد هستیم،امارژیم جدید شوروی فعالیت آنان را سرکوب کرد. سال ۱۹۲۴جمهوری ترکیه خلافت را لغو و آخرین سلطان-خلیفه را تبعید کرد. جنبش پان‌اسلامی را از رهبر اسمی خود محروم و ضربه‌ای مهلک به آن وارد کرد. در این دوران پان‌اسلام مجبور بود با ایدئولوژی‌های رقیب، مانند مدرنیزاسیون، سکولاریسم، ملی‌گرایی و پان‌عربیسم رقابت کند. در مصر، سازمان اخوان المسلمین، در سال ۱۹۲۸ تأسیس شد، برخی از شعارهای پان‌اسلام را، مانند سخنرانی‌ها و نوشته‌های بنیانگذار آن، حسن البنا، پذیرفت. سه تا از مهمترین سازمان‌ها این تفکر عبارتند از:
1. کنگره جهانی مسلمانان در سال ۱۹۴۹ در کراچی، تأسیس شد.
2. اتحادیه جهان اسلام در سال ۱۹۶۲ در مکه تأسیس شد.
3. سازمان کنفرانس اسلامی، در سال ۱۹۶۹ تأسیس شد.
پان‌اسلامیسم خواستار وحدت و همکاری مسلمانان در سراسر جهان است. دو شخصیت بیش از دیگران در شکل‌گیری پان‌اسلامیسم در اواخر قرن نوزدهم تأثیرگذار بودند: سلطان عثمانی عبدالحمید دوم (۱۸۴۲-۱۹۱۸) و سید جمال‌الدین اسدآبادی (۱۸۳۹-۱۸۹۷). اسدآبادی سعی داشت ملی‌گرایی و پان‌اسلامیسم را با هم ترکیب کند، بدون اینکه تناقضی میان آن‌ها ببیند. عبدالحمید به نیت‌های او مشکوک بود. در سال ۱۸۹۲، سلطان از اسدآبادی دعوت کرد تا در استانبول ساکن شود، او سالهای پایانی عمر در حالی که خود را «زندانی سلطان» می‌خواند، در استانبول درگذشت.
LANDAU, J.M. (1995). p. 248-250.Encyclopedia of Islam.
Hashemi, Sohail H (2004). Encyclopedia of Islam Vol. 2. p 519-521.
شیخ هادی نجم‌آبادی که عضو فعال «انجمن پان اسلامی» تهران به‌شمار می‌رفت با سیدجمال الدین (۱۲۵۴–۱۳۱۵ ق.) بانی نهضت‌های اصلاحی در جهان اسلام و نظریه پان اسلام همکاری داشت. او با صراحت از ناصرالدین شاه قاجار و دیگران انتقاد می‌کرد و سبب ذلت مسلمانان را «اعراض از آیات الله» و تفسیر قرآن بنا به «رأی و وهم خود» می‌دانست. در نخستین روزهای ورود سید به تهران، هادی ملاقات‌هایی با او کرد تا نقشه‌ای برای بیداری ایرانیان ریخته و مردم را به آزادی، مساوات و برادری که پایه اتحاد اسلامی است آشنا سازد و مشروطه را جایگزین دولت استبدادی قاجار نماید. مؤلف «تاریخ بیداری ایرانیان» پیرامون ارتباط سید و شیخ هادی می‌نویسد: «یکی از اشخاصی که با مقاصد سید همراه شد، مرحوم حاج شیخ هادی نجم‌آبادی بود».
