اسب دوانى

میدان اسب دوانى از محل‌‌هایى بود كه در تهران قدیم هر از چند گاهى مردم را براى تماشاى مسابقه‌‌اى از چابك سواران به خود جلب مى‌‌كرد. در كتب و اسناد تاریخى تهران سه محل را كه اسب‌‌دوانى در آن برگزار مى‌‌شده، مى‌‌شناسیم:

 الف) محل باغ‌‌شاه فعلى؛ ب) فرح آباد یا دوشان تپه (شرق تهران قدیم)؛ ج) جلالیه، بوستان (پارك) لاله كنونى.

   قدیم‌‌ترین میدان اسب دوانى تهران در دوران پادشاهى فتحعلى شاه احداث گردید و آن در حوالى دروازه غربى در محل باغ شاه یعنى غرب تهران بود. فتحعلى شاه عمارتى در شمال این میدان ساخت و در زمان محمدشاه عمارت دیگرى به آن افزوده گشت. / تاریخ تهران، ج 1، ص 115.

 این میدان در دوران ناصرالدین شاه نیز باقى بود. سفیر پروس (آلمان) هنگام ورود به شهر تهران مى‌‌نویسد: «.. برج و بارو و حصار تهران و گنبدها و گلدسته‌‌هاى فیروزه‌‌اى رنگ مساجد آن دیده مى‌‌شدند. از میدان بزرگى در خارج از شهر كه ظاهراً میدان اسب دوانى بود گذشتیم.» / سفرى به دربار سلطان صاحبقران، ص 164.

 «به تاریخ سه‌‌شنبه پنجم شهر جمادى الثانى، بر حسب قانونى كه در این دولت علیه متداول است، اعلیحضرت پادشاهى به اسب دوانى تشریف‌‌فرما شدند.» / روزنامه وقایع اتفاقیه، 1267 ق. نمره دهم.

 در سال 1277 ق. ناصرالدین شاه هم فرمان داد عمارتى جدید در آن بنا كنند: حالت سابق عمارت اسب دوانى یك بالاخانه عمده از بناهاى خاقان مغفور فتحعلى شاه بود... . به آن عمارت قناعت نكرد و یك دسته  عمارت تحتانى و فوقانى در آن مقام انشاء و احداث گردید. / المآثر و الآثار، ص 68.

 این میدان از سال 1285 ق. كه تهران گسترش یافت همچنان تا سال 1302 (برخى 1299 ق. آورده‌‌اند، / تهران عهد ناصرى، ص 221) پا برجا بود میدان مزبور عمارت دو طبقه‌‌اى هم در قسمت وصل به دروازه داشت. در این عمارت اتاق‌‌هایى براى شاه و حرم‌‌خانه و جاهایى براى قهوه‌‌خانه و استراحت درباریان ساخته شده بود... در روز اسب دوانى، افواج پادگان مركز و توپخانه و سوار به بیرون شهر مى‌‌رفتند و دور میدان را مى‌‌گرفتند. ساعت سوارى شاه را شلیك توپ اعلام مى‌‌داشت. شاه با اثاثه قدرت به اسب دوانى مى‌‌رفت... ختم اسب‌‌دوانى را شلیك توپ اعلام و شاه با همان اثاثه قدرت به شهر برمى‌‌گشت... . / شرح زندگانى من، ج 1، ص 367.

 «... ناصرالدین شاه سه‌‌شنبه 26 محرم 1301 ق. از میدان اسب دوانى به امیرآباد رفتند / ناسخ التواریخ، ج 3، تاریخ قاجار، ص 567؛ روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص 299.

 محل دیگرى كه در تهران به میدان اسب‌‌دوانى اختصاص یافت در شرق تهران و در فرح آباد بود كه ]در [سال 1302 ق. به فرمان ناصرالدین شاه از باغ شاه به این محل انتقال یافت كه البته مردم از آن به واسطه دورى راه خیلى استقبال نكردند. / شرح زندگانى من، ج 1، ص 366.

 در آلبوم خانه كاخ گلستان عكسى از میدان اسب دوانى فرح آباد یا دوشان تپه مربوط به سال 1310 ق. نگهدارى مى‌‌شود كه در حاشیه میدان چادرهاى سفید رنگ شاه و درباریان نمایان است. / ناصرالدین شاه عكاس.

 میدان اسب دوانى سابق به باغ زیبایى تبدیل شد كه باغ شاه نام گرفت. «.. جاى این اثر غامر زمینى بایر به صورت فلاة فى حلقه بود از سبزه و گیاه نه عینى در او مى‌‌نمود و نه اثرى و الان از فرط انجم و اشجار و ریاحین و ازهار و جداول و انهار و فواكه و اثمار و از اشتهال بر مجسمه مقدسه همایونى گویى از بهشت جزوى است...» / المآثر و الآثار، ص 57.

 در سال 1299 ق. این میدان اسب‌‌دوانى به نام باغ شاه شهرت یافت. / كتاب تهران، ج 5 و 6.

 تاج‌‌السلطنه دختر ناصرالدین شاه مى‌‌نویسد:

 «یكى از تفریحات دیگر پدرم هم اسب‌‌دوانى بود كه هر سال شب عید اسب دوانى مى‌‌كردند.» / خاطرات، ص 19.

 و در ادامه موضوع اسب مى‌‌آورد:

 «شوهر من عشق غریبى به اسب داشت روزى گفت: علاءالدوله یك اسب كهر دارد كه زمان ناصرالدین شاه در اسب دوانى 1308 ق. بیرق اول را برده است و این ممكن نیست چنین اسبى در تهران باشد، در طویله من نباشد... .» / همان، ص 94.

 آخرین محلى كه به میدان اسب دوانى تبدیل شد، اراضى جلالیه در شمال نهر كرج بود كه در دوران پهلوى نیز باقى بود واكنون در آن محل بوستان (پارك) لاله احداث شده است.

 در جلد دوم كتاب جغرافیاى تاریخى شمیران عكسى از مسابقه اسب دوانى از مجموعه خادم چاپ شده كه ذیل آن نویسنده آن را مربوط به اسب دوانى سالانه انگلیسى‌‌ها در قلهك معرفى مى‌‌نماید. البته محل عمومى نبوده و ظاهراً مسابقاتى در زمین اطراف باغ سفارت انگلیس در قلهك فقط براى كاركنان سفارت و انگلیسى‌‌هاى مقیم پایتخت برگزار مى‌‌شده است