ابتهاج

(۱۲۷۸ رشت -۱۳۷۷ لندن) ابوالحسن ابتهاج پس از اتمام تحصیلات به استخدام بانک شاهی درآمد و مدارج ترقی را به سرعت پیمود. در سال ۱۳۰۹ به سمت معاونت بازرس کل منصوب شد. او در سال ۱۳۱۵، استعفا داد و به واسطه آشنایی با علی‌اکبر داور در وزارت مالیه استخدام و به‌عنوان بازرس دولت در بانک فلاحتی(کشاورزی) مشغول به کار شد. در بهمن ۱۳۱۶معاون بانک ملی شد و سه‌سال بعد به ریاست بانک رهنی رسید. در پنجم دی‌ماه ۱۳۲۱ رییس بانک ملی شد.در دوره ریاست بانک ملی ایران، با وجود بحران‌‌‌های شدید مالی و پولی کشور، به امور اقتصادی سر و سامان داد.

 در مقام ریاست بانک ملی با دکتر میلیسپو رییس کل دارایی ایران اختلاف‌نظر پیدا کرد و میلیسپو او را عزل کرد. بعد معلوم شد میلیسپو چنین اختیاری نداشته و به این ترتیب وی به سمت خود بازگشت.

در سال ۱۳۲۹سفیر ایران در فرانسه شد. پس از آن در صندوق بین‌المللی پول مشاور رئیس صندوق و سپس مدیر بخش خاورمیانه این نهاد بین‌المللی شد.ابتهاج در سال ۱۳۳۳ به ایران بازگشت و به ریاست سازمان برنامه منصوب شد.او به محض ورود به سازمان، به کمک کار‌شناسان و نخبگان کشور تدوین برنامه عمرانی دوم را آغاز کرد و تا سال ۱۳۳۷ اجرای آن را برعهده گرفت. ابتهاج طی دوران ریاست بر سازمان برنامه، تحولی بزرگ در ساختار برنامه‌ریزی ایران مبتنی بر استفاده از دانش اقتصاد به وجود آورد.

روز ۲۰ آبان ۱۳۴۰ ابتهاج، به اتهام سوءاستفاده مالی بازداشت شد.وی پس از برکناری از کارهای دولتی بانکی خصوصی به‌نام بانک ایرانیان را با سرمایه چند تن از جمله همسرش آذر صنیع (ابتهاج) و حسن شمشیری از بازاریان مشهور، تاسیس کرد. در اواخر سال ۱۳۳۹ بود که در پی ترمیم کابینه جعفر شریف‌امامی، قائم‌‌‌مقامی نخست‌وزیر در سازمان برنامه به احمد آرامش رسید. او که پیش‌تر عضو هیات نظارت سازمان برنامه بود مدعی شد. ابتهاج در دوران ریاست سازمان برنامه سابقه سوءاستفاده مالی داشته و پول‌‌‌های کلانی به مقاطعه‌‌‌کاران داده است. ابتهاج دو بار ازدواج کرد. بار اول با مریم نبوی دختر تقی نبوی (معززالدوله) ازدواج کرد. مریم نبوی که به مناسبت شغل پدرش که در خدمت وزارت خارجه بود در هندوستان بزرگ شده بود همچون ابتهاج به زبان­های روسی، فرانسوی و انگلیسی تسلط داشت. این ازدواج پس از ۲۶ سال به جدایی انجامید و در سال ۱۳۳۵ ابتهاج با آذر ازدواج کرد.

منابع:

خاطرات ابوالحسن ابتهاج، علیرضا عروضی، علمی،۱۳۷۵.

       Bostock, Frances and Geoffrey Jones 1989. Planning and power in Iran: Ebtehaj and economic development under the Shah , Frank Cass

          Wright, Denis 1999. Obituary: Abol Hassan Ebtehaj, Independent, Thursday, 11 March 1999

روزنامه دنیای اقتصاد، ش ۲۱۹۰وش ۳۳۴۴ ؛ تاریخ ایرانی