كمی بالاتر از اراضی و تپه‌های یوسف آباد، بر سر راه قدیم یوسف آباد به ونك سمت راست آسیابی قدیمی و آباد مشغول به كار بود. آسیابان و یكی دو خانواده دیگر در آن‌جا ساكن بودند. قهوه‌خانه‌ای هم داشت كه محل استراحت دسته سواره نظام دانشكده افسری بود. تپه‌های اطراف آسیاب هم میدان تمرین سواركاران بود. آب و اراضی آن متعلق به عباس آباد حاجی میرزا آقاسی بود.
/ همان، ج 1، ص 15.
زمان ساخت این آسیاب اواخر دوره قاجاریه است. بر اساس این گزارش تاریخ دقیق ساخت و سازنده بنا مشخص نیست و این بنا جزو املاك ونك (بین ده ونك و ده یوسف‌آباد سابق) بوده و به آسیاب سید ابوالقاسم معروف است. بنای آسیاب كوچك ساختمانی است یك طبقه با دیوارهایی از جنس خشت با ملات ساروج كه حدود سال‌های 1332 - 1333 ش. فعال بوده و پس از آن به دلیل تغییرات در نحوه زندگی كار آن متوقف شده و از آن پس به عنوان انبار از فضای آن استفاده می‌‌شد. سطوح داخلی این بنا كه از معدود آسیاب‌هایی است كه در تهران بر جای مانده از آجر و كاهگل و سطوح داخلی آن از آجر و برخی از سطوح آن از گچ و خاك است و در مجموع این بنا فاقد تزیینات و كتیبه است. این بنا كه به شماره 19170 ثبت شده در منطقه یوسف‌آباد، خیابان سید جمال‌الدین اسدآبادی، بالای دره مستوفی، ضلع جنوبی اتوبان همت، شمال پارك نظامی گنجوی قرار دارد.
/ سازمان میراث فرهنگی(1386) ش.
تپه‌های اطراف آسیاب مشرف به دره عمیقی بود كه به علت نفوذ آب آسیاب زمین لش و سبزه زار شده بود. در سال 1338 ق. در بالای آسیاب چهار سنگ آب از رشته قنات آن جاری است و در تابستان به دو سنگ می‌‌رسد، حد متوسط آن سه سنگ است از قرار سنگی سی و پنج تومان. عبدالله مستوفی درباره گاومیش‌های حاجی میرزاآقاسی می‌‌نویسد:
حاجی میرزا بعد از مراجعت محمد شاه از جنگ هرات دانست كه دیر یا زود باید بر سر تصرف هرات بجنگد. امروز محمد شاه ناخوش است، فردا جوانی به تخت خواهد نشست و قشون نان می‌‌خواهد و اسلحه. لذا هم خود را مصروف آبادكردن زمین‌های غیرمزروع كرد و هرجا آهن و سرب و قلع و روی گیر می‌‌آورد جمع می‌‌كرد و از آن‌ها توپ می‌‌ریخت و برای سوراخ كردن آن از قوت گاومیش استفاده می‌‌كرد و این گاومیش‌ها به قدری نزد او عزیز بوده‌اند كه اگر غفلتاً به جایی می‌‌رفتند كسی جرئت جلوگیری نداشت و امروز برای اشخاصی كه بی‌‌ملاحظه به جایی وارد می‌‌شوند می‌‌گویند گاو حاجی میرزا آقاسی.» / شرح زندگانی من، ج 1، ص 65، به نقل از جغرافیای تاریخی شمیران، ج 2، ص 865.
جعفر شهری درباره اواخر عمر این آسیاب و پس از آن مطلبی دارد:
«آسیاب گامیشی (گاومیشی) و تپه‌های اطراف معروف به تپه سیخی پاتوق اراذل و اوباش و مأمورین شهربانی و ژاندارمری بود كه در گوشه‌ای غُلا كرده عشاق بی جا ومكان كه با اتومبیل‌هایشان برای معاشقه بدان‌جا می‌‌آمدند، در حال امضای مدرك جرم دستگیرشان نموده و اگر مأمورین نبودند اراذل لختشان می‌‌كردند و با سوء استفاده جنسی شاگردانه خود را می‌‌گرفتند.
وجه تسمیه آسیا گاومیشی را جعفر شهری این‌گونه بیان می‌‌كند كه سابقاً آسیای مذكور وسیله گاومیش‌ها می‌‌گردید. اواخر، متروك و مخروبه شده نامش مانده است. / تاریخ اجتماعی تهران، ج 6، ص 285.
جعفر شهری در صفحه 381، جلد 3 تهران قدیم می‌‌نویسد:
اطراف این آسیاب گاوداری و گاومیش داری‌‌های فراوان بود. به هر ترتیب درباره وجه تسمیه آن و انتساب آسیاب به گاومیش یا وجود گاومیش داری‌‌ها بوده است یا گردش آسیاب با گاومیش.
یادآوری می‌‌شود كه در منابع تاریخ تهران از این آسیاب با نام یوسف آباد هم ذكر شده است.
آسیاب گچ - در جدول تنظیم یافته از اسامی كارخانه‌های اواخر قاجار آسیاب گچ درج است كه بانی این كارخانه كریم خان امیر خسروی و نُه نفر دیگر ذكر شده است. این جدول را آقای مسعود كیهان تنظیم كرده است.
2017 © All rights reserved.