از آثار تاریخی، ادبی دوران ایلخانان مغول كه توسط زكریا بن محمد بن محمود قزوینی در سال 674ق. هم زمان با سلطنت آباقاخان، ایلخان مغول نوشته شده است. درآن شرحی درباره تهران آمده كه آن را با تای منقوط و بعد از تبریز چنین آورده:
تهران قریه بزرگی است از قرای ری، باغ و بستان زیاد و درخت میوه فراوان دارد و اهالی خانه‌هایشان در زیر زمین است، مانند لانه مورچگان [برخی از نسخه‌ها: لانه كلاكموش (موش صحرایی(] و در وقت دشمنی به طرف آنها می‌‌آید در خانه‌هایشان در زیر زمین پنهان می‌‌شوند و دشمن نیز چند روزی آنها را محاصره می‌‌نماید و می‌‌رود.
... كار با گاو نمی‌‌كنند، چون می‌‌ترسند درموقع یاغیگری گاوها را از آنها بگیرند ... تهران میوه‌های اعلی زیاد دارد و مخصوصاً انارش كه مثل آن در هیچ یك از شهرهای دیگر نیست. / تهران به روایت تاریخ، ص 23.
قزوینی در باب فراوانی میوه تهران و بیمار شدن غریبان از افراط آنان در خوردن میوه سخن گفته است / آثار البلاد، ص 376.
وی از ری نیز یاد كرده است. / همان ص 379.
این کتاب ابتدا در دوره محمد شاه یا ناصرالدین شاه توسط یکی از برادران محمد شاه به نام جهانگیر میرزا (پسر سوم عباس میرزا که بعدها به دستور محمد شاه قاجار کور شد.) به فارسی برگردانده شد و به دلخواه مترجم مطالبی از آن کاسته و یا به آن افزوده گردید. بعدها و در دوره معاصر به قلم میرهاشم محدث دوباره تصحیح و تکمیل شد و توسط انتشارات امیرکبیر در ۷۸۰ صفحه به چاپ رسید. این کتاب از کتب مرجع در خصوص جغرافیای انسانی و طبیعی ۷۰۰ سال قبل دنیای شناخته شده محسوب می‌گردد./ آثارالبلاد و اخبار العباد، امیر کبیر، چاپ اول، ۱۳۷۳.
2017 © All rights reserved.